Aktar ġabriet ta' poeżija ġodda

• Meta tkellimni hi... ta’ Therese Pace hija ġabra poetika li għadha ħierġa mill-forn. L-ewwel ġabra poetika ta’ Pace kienet Arpeġġi (2003) li kienet rebħet l-ewwel premju tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb għas-sena 2004. Fl-2009 ħarġet il-ktejjeb ta’ poeżiji bit-Taljan, Sfumature. Meta tkellimni hi... għandu daħla kritika mill-Prof. Charles Briffa. Therese Pace hija waħda mill-vuċijiet poetiċi femminili ewlenin fil-preżent. Favurha għandha t-tħaddim ta’ Malti mirqum, inkluż Malti arkajk u anki Malti aktar modern, flimkien ma’ xbihat mill-isbaħ u oriġinali għall-aħħar, u ritmi mexxejja u naturali. Fil-“Kelmtejn Qabel” Pace tikteb: “It-tema prinċipali f’din il-ġabra hija r-relazzjoni fid-diversità tagħha, dik tal-poeta miegħu nnifsu, dik intima ta’ bejn il-koppja, dik bejn ġenituri u wlied, bejn iċ-ċittadin u l-patrija, ir-relazzjoni tal-preżent mal-passat u mal-futur kif ukoll tal-poeta man-natura u l-ambjent.” Apparti dan hemm temi sekondarji oħra bħat-tama, il-protesta, id-diżillużjoni, l-ambizzjoni, l-umiltà, is-senswaliżmu u l-imħabba. Il-versi ta’ Therese Pace huma garanzija ta’ poeżija awtentika.

• Spiral ta’ Joe Saliba hija t-tieni ġabra poetika tiegħu wara Vjaġġ (1995). Dan huwa ktieb ta’ 170 paġna li jiġbor fih mal-133 poeżija u mitejn ħajku li l-poeta kiteb mill-1995 ’l hawn. Il-ġabra għandha wkoll żewġ daħliet kritiċi, waħda tal-Prof. Joe Friggieri u l-oħra tar-Rev. Prof. Peter Serracino Inglott. Joe Saliba għażel li jaqsam din il-ġabra f’erba’ partijiet ewlenija: 1. “Passejn lejn il-Pietà u lura”; 2. “Passejn fil-ġnien tal-Mulej”; 3. “Spiral”; u 4. “Ħajku u mitejn oħra”. Il-qarrej ta’ SPIRAL mill-ewwel jinnota li fil-versi tiegħu Saliba jorbot l-aspetti tradizzjonali ma’ oħrajn moderni. Il-poeżiji tiegħu huma ta’ tulijiet u forom varji, skond il-lehma tal-waqt. Tonalment m’hemmx rabja fil-versi tiegħu. Naraw lill-poeta osservatur tad-dinja umana u anki tal-kożmos li jdawwarha, u dan f’ambjent fejn spiss jaħkem is-skiet. Temi ewlenin fil-poeżiji ta’ Saliba huma l-imħabba, il-familja, ir-relazzjonijiet differenti, il-poetika, it-twemmin, u preżenzi rikorrenti huma l-baħar u anki x-xbieha tal-ispiral. Hija xbieha li tispiċċa biex kważi tistordi lill-qarrej attent, titilfu minn sensih biex tieħdu fuq vjaġġ lil hinn mid-dinja tal-konxju u tħallih jimraħ waħdu f’labirinti li jkexkxuh xi drabi, imma drabi oħra jgħinuh jagħraf aktar lilu nnifsu, min hu, l-għeruq tiegħu. L-ispiral li jikteb dwaru Saliba huwa anki dak li jitfa’ lill-qarrej fih ladarba jibda jaqra u jifli l-versi tiegħu, versi li għandhom kemm mill-utli, kif ukoll mill-pjaċevoli. Quddiem dan l-ispiral m’għandniex ninħakmu mill-biża’, kif bosta jagħmlu malli jilmħu ġabra ta’ poeżiji. F’dan l-ispiral magħmul minn paġni u kliem wieħed għandu jogħdos bil-garanzija li kif jiftaħ għajnejh għandu jsib baħar ta’ għarfien li għandu jagħmlu iktar għani bħala bniedem bit-tajjeb u l-ħażin tiegħu.

• Katarsi ta’ Andrew Sciberras hu ktieb li jiġbor fih 50 poeżija ġdida ta’ dan il-poeta żagħżugħ illum stabbilit. Għandu “Daħla” mill-poeta Achille Mizzi. Dik ta’ Andrew Sciberras mhix poeżija li tpaxxik u sserħek. Anzi hija poeżija li tittikak, tisfidak, twasslek għal uġigħ ta’ ras jekk verament tħalliha ssir ħaġa waħda miegħek u tinħakem mir-ritmi daqqiet ta’ martell tagħha. Huma ritmi li jmorru lura fiż-żmien u jfakkru fit-tnabar tribali, fil-gladjaturi jew fil-ħajja iebsa tal-qaddiefa fuq ix-xwieni tal-Ordni. Sciberras iħaddem ritmi mexxejja u rimi interni u dan jikkontribwixxi biex il-poeżija tiegħu ma tinftiehemx biss imma anki tinstema’. Dawk ta’ Sciberras huma wkoll poeżiji li jissejsu fuq xbihat numerużi li jsegwu waħda lill-oħra. Tinħass ħakma eċċellenti tal-ilsien Malti, anki dak ta’ nisel Semitiku. Min-naħa l-oħra huwa ma jiddejjaqx jesperimenta bi kliem ta’ nisel aktar modern. Anki hawn Sciberras jikteb dwar it-twemmin, dwar kwestjonijiet politiko-soċjali, anki internazzjonali, jipprova jagħti awto-definizzjoni permezz tal-versi tiegħu. Il-poeżija hija wkoll vjaġġ fiżiku, vjaġġ ġewwieni u anki vjaġġ fl-istħajjil. Spazjalment Sciberras jimraħ spiss fl-irkejjen tal-moħħ u tar-ruħ, tal-“jien” (spazji ġewwiena), imma anki f’irkejjen marbutin mal-ġejografija tad-dinja. Achille Mizzi fid-Daħla jikteb hekk: “Kollox ma’ kollox meta wieħed jaqra x-xogħol tal-poeti kontemporanji wieħed ma jistax ma jasalx għall-konklużjoni li l-poeżija Maltija issa tbiegħdet ħafna mill-kitba tal-poeti li faqqsu taħt id-dell ta’ Dun Karm - il-poeti tal-erbgħinijiet u l-ħamsinijiet. Bla dubju ta’ xejn li l-Qawmien Moviment Letterarju tas-Sittinijiet u l-esponenti tiegħu ħallew impatt enormi fuq il-poeti ta’ żmienna, impatt li l-kittieba tal-lum qajla jistgħu jinfatmu minnu. Tisma’ ’l hinn u ’l hawn diwi ta’ motivi, tixbihat, espressjonijiet kif ukoll tagħqid ta’ kliem li mid-dehra daħal fis-subkonxju tal-poeti ta’ żmienna u sar parti mill-wirt letterarju Malti. Ta’ dan Sciberras huwa, flimkien ma’ xi oħrajn minn sħabu, eżempju ċar.”

PATRICK SAMMUT

4 ġabriet ta' poeżija

· 24, Triq Ħad-Dwieli hija t-tieni ġabra ta’ poeżiji tal-poeta żagħżugħ Omar Seguna, wara li fl-2001 kien ippubblika l-ġabra Mal-Ħoss Qawwi tar-Ragħad. 24, Triq Ħad-Dwieli jifrex fuq 111 paġna u jiġbor fih mal-81 poeżija ta’ temi u stili differenti. Il-ktieb għandu wkoll introduzzjoni minn Mario Azzopardi bl-isem ta’ “L-ekwivoċità ta’ Omar Seguna”. Fid-daħla għal din il-ġabra Seguna mill-ewwel jiddikjara l-importanza li se jagħti lit-temi soċjali, fosthom il-gwerra u l-qerda tal-ħajja, filwaqt li jfakkar li fil-poeżija dejjem issib element awtobijografiku. Matul din il-ġabra ta’ poeżiji toħroġ evidenti wkoll ir-rabta ta’ Seguna mad-dinja tat-teknoloġija informatika. Hawnhekk għandna poeta li qed jipproduċi fit-tielet millennju, imma dan ma jfissirx li m’hemmx fil li jorbtu mal-poeżija preċedenti, kemm tal-ewwel kif ukoll tat-tieni nofs tas-seklu 20. Il-ktieb huwa akkumpanjat ukoll minn cd interattiva.

· Santwarju hija ġabra ta’ poeżija ta’ Joe Saliba ġejja direttament mill-Awstralja. Joe Saliba twieled f’B’Kara fl-1941 u emigra ma’ familtu lejn l-Awstralja fl-1959. Fl-2009 kien ġa tana ġabra poetika reċenti oħra bl-isem ta’ Uluru. Did-darba Joe Saliba qed jagħtina 66 poeżija li nkitbu bejn l-1986 u l-2011. Jinkludi wkoll 45 ħajku u traduzzjoni għall-Malti tat-“Talba ta’ qabel it-twelid” ta’ Louis MacNeice. Saliba hawn iħaddem forom kemm tradizzjonali kif ukoll moderni. Insibu versi li jittrattaw temi bħalma huma n-nuqqasijiet differenti tas-soċjetà moderna, it-twemmin u l-ispiritwalità, ir-realtà fuq naħa u d-dinja surreali tal-ħolm fuq in-naħa l-oħra, il-politika u l-imħabba. Xi drabi Saliba huwa sardoniku fit-ton tiegħu, drabi oħra huwa umli u daqqiet oħra ironiku jew jassumi ton ta’ twissija. Minkejja li Joe Saliba ilu snin twal jgħix ’il bogħod minn art twelidu l-versi tiegħu jixhdu rabta qawwija bejn il-poeta u l-art u l-poplu minn fejn oriġina.

· Ħsibijiet Ħarkiena-Ardent Pondering ta’ Maurice Mifsud Bonnici hija ġabra bilingwali (Malti u Ingliż) ta’ 201 ħsibijiet konċiżi li għandhom kemm mill-poeżija, kif ukoll mir-riflessjoni profonda. Il-kittieb hawn jirrifletti dwar it-tajjeb u l-ħażin tad-dinja tal-bniedem. Maurice Mifsud Bonnici llum jgħodd sewwa ’l fuq minn 80 sena u dan jidher f’kitbietu li huma maħdumin b’sengħa kbira kemm fuq livell lingwistiku kif ukoll fuq livell tematiku. Huma versi li għandhom mill-filosofiku u mill-ispiritwali u li għalhekk jitkellmu spiss dwar iċ-ċokon tal-bniedem quddiem il-kobor tal-forzi sopranaturali. Mifsud Bonnici bħal jerġa’ joħodna lura għall-għeruq, meta aħna l-Maltin konna aktar qrib it-twemmin Nisrani tagħna. Dawk tiegħu huma versi li għandhom mit-ton u anki mill-konċiżjoni tat-talba. Laqatni dak li jikteb fil-“Kelmtejn Qabel”: “Dan il-ktieb tiegħi żewwaqtu b’daqs li wieħed jista’ jġorru miegħu – speċi ta’ vade mecum biex jinqara fejn wieħed isib post ta’ ġabra. Għax meta taqra Ħsibijiet Ħarkiena int ukoll trid taħseb – trid tħoss dak li tkun qed taqra, u tara kif jolqot lilek.”

· Il-Ballata ta’ Twanny Aquilina oriġinalment inkitbet minn Duminku Azzopardi. Hija ballata miktuba f’għamla ta’ sestini (li ttul mas-46 paġna) u li tirrakkonta d-delitt faħxi tat-tifel, Twannie Aquilina, li kien sar fit-23 ta’ Awwissu 1960. Dan huwa delitt li għadu sal-ġurnata tal-lum imdawwar bl-isħab tal-misteru u għalhekk għadu jixgħel il-kurżità u l-interess ta’ bosta, u dan 51 sena wara li seħħ. Iben Duminku Azzopardi, Richie, għadda dan ix-xogħol lill-poeta u traduttur prim, Alfred Palma, biex jorqom ix-xogħol ta’ missieru. Hekk jikteb Alfred Palma fil-“Kelmtejn Qabel”: “Richie talabni nara x’jidhirli minnha, u meta rajtha nistqarr li għad li l-kitba kienet forsi miktuba b’Malti qadim jew skorrett, ċerti ritmi ma kinux idoqqu tajjeb u xi rimi essenzjali kienu stunati, sfurzati jew ħżiena, b’danakollu l-ballata ta’ Duminku Azzopardi kienet miktuba mill-qalb, kien fiha l-ġmiel letterarju tad-dilettant li kulma ried kien biss li joħroġ minn ġo fih il-kilba għall-poeżija, li kienet sawret fih in-Natura! Kulma riedet din il-ballata kienet tirqima sewwa, u b’hekk seta’ joħroġ il-ġmiel kollu tagħha.” Xogħol bħal dan ifakkar f’dawk iż-żminijiet bikrin meta l-poplu mhux edukat għax bla skola kien jgħaddi ż-żmien tiegħu ikanta l-istejjer (li seħħew fir-realtà) li jkunu ħallew impatt fuqu, u dan waqt li jkun qed jaħdem fl-għelieqi. U huwa żgur li l-istorja ta’ Ġiġa Camilleri u l-qtil ta’ Twannie Aquilina hija episodju li ma jintesa qatt mill-poplu Malti.

ID-DEBĦA TAL-FEJQAN ta’ Maurice Mifsud Bonnici

Id-Debħa tal-Fejqan hu rumanz li jifrex fuq 398 paġna u jinqasam fi 18-il kapitlu. Jiftaħ b’tagħrif “Dwar l-Awtur” u b’“Kelmtejn qabel mill-Awtur”. Insibu wkoll introduzzjoni kritika mill-Prof. Charles Briffa bl-isem ta’ “It-Teknika tan-Narrattiva”.

Mill-perspettiva temporali u spazjali:

Dan huwa rumanz fejn Maurice Mifsud Bonnici jagħżel li jambjentah fi Sqallija tal-preżent. L-azzjoni ssir fi bliet bħal Katanja, Taormina, imma anki Napli. Spazju li jaħkem sewwa fir-rumanz preżenti huwa dak ġewwieni li jintrabat ma’ dak li jgħaddi minn moħħ il-protagonisti. Hemm drabi meta Mifsud Bonnici jidħol ’il ġewwa sewwa fil-psikoloġija (mela spazju intimu u privat) kemm tal-marid kif ukoll tal-qraba. Hemm ukoll l-ispazju tal-isptar sigriet fejn l-infermiera u t-tobba għandhom numru mhux isem. F’kapitlu 13 nidħlu fi spazju ieħor, dak tal-awla tal-Qorti.

F’kapitlu 17 l-awtur joħodna f’nofs laqgħa tal-Kumitat ta’ Azzjoni tal-Mafja biex jurina xi jkun qed jingħad. Dan jintrabat mal-omnipreżenza tan-narratur li spiss jiġri minn post għal ieħor biex nifhmu aħjar dak li jkun għaddej.

Personaġġi u tematika:

Sa mill-ewwel kapitlu niltaqgħu mal-familja Paolini fuq naħa, u fuq l-oħra ma’ temi bħalma huma t-theddida mill-Mafja (naqraw anki bl-użu tal-ittri anonimi) u mill-mard. Tiġi ttrattata l-kwistjoni tat-trapjanti tal-organi umani u l-ħtieġa tagħhom. F’sitwazzjoni diffiċli bħal din hemm il-ġlieda bejn is-sentimentaliżmu u r-raġuni. Tidħol ukoll il-kwistjoni etika, medika u legali; hemm ukoll elementi kuntrastanti bħalma huma l-ħajja u l-mewt, ix-xjenza u l-Fidi. Fil-fatt l-awtur jagħti bosta spazju lill-element tat-twemmin. Kontra l-vendetta, il-gideb u t-tnassis jispikkaw valuri bħalma huma l-ħbiberija, is-sinċerità, il-verità u l-maħfra. F’kapitlu 10, att estrem ta’ altruwiżmu u ġenerożità jitpatta b’att ieħor daqstant ġeneruż min-naħa tal-familja Paolini. Mifsud Bonnici jagħti importanza kbira lis-sentimenti umani: tispika l-imħabba bejn il-membri tal-familja Paolini.

L-awtur jittratta wkoll it-tema tas-sensazzjonaliżmu li jfittxu l-mezzi tax-xandir, bla ebda rispett lejn il-persuna umana. Tema oħra li tirrifletti l-attwalità tar-rumanz ta’ Maurice Mifsud Bonnici hija l-ġlieda bejn il-politiċi u l-ġudikatura Taljana, apparti l-organizzazzjoni kriminali tal-Mafja li għandha kuntatti ma’ kull qasam tas-soċjetà. Dan jintrabat ukoll mat-tema tal-ġustizzja fittizzja. Hemm il-poliitiċi li jinqdew bil-ġustizzja għall-ambizzjonijiet personali tagħhom.

Waħda mill-protagonisti hi Marija Paolini, mara b’saħħitha, bniedma ta’ azzjoni u determinata li tirbaħ l-ostaklu li hemm quddiemha b’kull mezz. Hija tasal fejn il-liġi u l-etika ma jwasslux, u dan għall-imħabba lejn bintha. F’kapitlu 9 wieħed jiftakar fil-qawl li jgħid li dak li hu tajjeb għal wieħed hu ħażin għall-ieħor. Bħalma d-destin ta’ Grazzjella jinbidel għall-aħjar, dak tal-umli Feliċjana u bintha Fiorella jinbidel drastikament. Hawn jibda bħal donnu jidwi iktar l-eku tat-tifla tibki li nstema’ fl-isptar sigriet. Jidħol l-element tas-sekwestru ta’ persuna, l-għajbien ta’ minorenni u l-attività illegali tal-organi għat-trapjanti.

Tema oħra fir-rumanz hija l-Ġustizzja. Fit-tieni parti tar-rumanz, mela meta Mifsud Bonnici joħodna fl-awla tal-Qorti, huwa jfakkarna spiss fil-frażi li biha x-xhieda jieħdu l-ġurament li jgħidu l-verità. Il-mod kif tiġi ppreżentata grafikament juri l-fatt kemm dan il-waqt hu biss formalità u xejn aktar, li jseħħ b’għaġla kbira u awtomatikament. Hawn wieħed jistaqsi kemm għandhom valur il-ġurament u l-verità fil-Qorti tal-Ġustizzja tal-bniedem? Dan jintrabat ma’ dak li jgħid il-maġistrat Pippo Paolini waqt il-proċess tiegħu: il-bniedem lest iktar li jemmen lill-kriminal u l-giddieb milli lill-bniedem rett u li ħadem ħajtu kollha kontra l-korruzzjoni (p. 319). Quddiem il-gideb u l-omertà Pippo Paolini, issa avukat, eks-maġistrat, iktar juri determinazzjoni li jiġġieled u jeqred l-għadu tiegħu. F’waqt minnhom hu jgħid, “Il-mewt m’hi xejn fejn il-Ġustizzja” (p. 324). Jgħid ukoll li l-“Mafja trid tinqered minn pajjiżna, u l-Mafja ma tinqeridx sakemm hemm l-omertà.” (p. 359) Tinħass ċerta titubanza u biża’ min-naħa tal-kummissarji tal-pulizija ta’ Katanja u ta’ Napli li jerfgħu ċerta responsabbiltà waħedhom. Anki hawn biża’ mill-vendetta tal-Mafja?

Joħroġ ukoll il-fatt li l-Ministru, rappreżentant tal-qasam politiku, hu dak li jiddeċiedi x’għandu jsir u mhux il-Ġustizzja. Dan jirrifletti kif inhuma l-fatti fil-verità, u dan mhux biss fl-Italja kontemporanja. Il-politiku għandu saħħa iktar mill-maġistrat u mill-avukat. Maurice Mifsud Bonnici jirnexxilu joħroġ sewwa l-atmosfera ta’ suspett (tema ewlenija oħra) li taħkem f’soċjetà bħal din, fejn kulħadd jista’ jkun spija tal-Mafja u jwasslilha dak li jkun sema’.

Stil:

Strutturalment dan ir-rumanz jissejjes fuq siltiet twal ta’ deskrizzjojni u oħrajn iqsar ta’ narrazzjoni. Hemm ukoll partijiet djalogati. Il-qarrej mill-ewwel iħoss li d-deskrizzjoni mħaddma minn Mifsud Bonnici hija b’saħħitha, kemm dik tal-ambjenti esterni, u iktar u iktar dik li tintrabat ma’ dak li jkun għaddej ġo moħħ u qalb il-bniedem imġarrab. Is-saff introspettiv huwa b’saħħtu: l-awtur jurina tajjeb x’jgħaddi minn moħħ omm li tara lil bintha sejra lura f’saħħitha jum wara jum, u anki ta’ mara miżżewġa li taf li żewġha qiegħed fil-mira tal-Mafja. Xi drabi jinħass li ċerti partijiet setgħu kienu iktar konċiżi jew ma ġewx ripetuti. Ma ninsewx però li dawn huma l-mekkaniżmi narrattivi li jlaħħmu rumanz twil bħal dan u li jgħinu lill-qarrej jidħol iktar fl-istorja. Għalhekk hemm partijiet fir-rumanz li narrattivament jimxu ftit ’il quddiem minħabba d-dimensjoni deskrittiva; oħrajn (bħal Kapitli 7 u 8) jimxu sewwa ’l quddiem mil-lat ta’ narrazzjoni/azzjoni. Dawn huma kollha xejriet li jagħmlu lil dan ir-rumanz adattat saħansitra biex jinqara fuq ir-radju, jew, min jaf, jiġi addattat għat-televiżjoni. Ximindaqqiet Mifsud Bonnici jagħti ħjiel ta’ malajr ta’ x’jista’ jiġri fil-ġejjieni qrib f’rabta mad-donatur sigriet. Dan jinduna bih biss il-qarrej attent.

Kapitlu 8 huwa wieħed mill-itwal tliet kapitli tar-rumanz (41 paġna). Hawn l-istorja timxi ’l quddiem sewwa. Hemm dettall kemm vertikali (u dan meta nerġgħu naqraw deskrizzjonijiet tal-kuraġġ u tal-qtigħ il-qalb li jgħaddi minnhom il-bniedem imġarrab), kif ukoll orizzontali (il-wasla fl-isptar sigriet u t-tama li fl-aħħar it-trapjant se jsir).

Il-bniedem iserraħ rasu dwar ċerti ħwejjeġ u jibda jinkwieta dwar oħrajn ġodda. Ladarba l-ostaklu tal-marda jintrebaħ, il-familja Paolini jkollha taffronta ostaklu ieħor daqstant diffiċli. U dan żgur jgħin biex l-enerġija narrattiva tar-rumanz tinżamm b’saħħitha u b’hekk il-qarrej ikompli jaqra b’ċertu entużjażmu.

Anki l-ironija hija mekkaniżmu narrattiv ta’ ċerta saħħa. Wieħed jistaqsi kif min tant nies Mifsud Bonnici għażel lil mart maġistrat biex tirrikorri għal modi illegali biex tfejjaq lil bintha. Ironikament hija hi wkoll li tbaxxi rasha quddiem il-liġi mafjuża tal-omertà, aspett li l-maġistrat Paolini tant iġġieled kontrieh. Hemm ukoll l-ironija drammatika (Kap. 9), mela dik is-sitwazzjoni meta l-qarrej ikun jaf iktar mill-istess protagonisti tal-ġrajja. B’mod effettiv ħafna u permezz tat-teknika tal-gradazzjoni Maurice Mifsud Bonnici jwassal għal wieħed mill-climaxes tar-rumanz. Is-suspetti li l-qarrej diġà kellu issa jsiru fatt u ċertezza. Id-destin tal-maġistrat jiġi kompromess. Anki hawn terġa’ tispikka s-saħħa tal-mezzi tal-komunikazzjoni li kapaċi jagħmlu ħsara kbira lil min hu integru.

Minn kapitlu 6 ’il quddiem it-tul tal-kapitli jibda jżid sewwa (Kap. 1, 10 paġni; Kap. 2, 5 paġni; Kap. 3, 13-il paġna; Kap. 4, 13-il paġna; Kap. 5, 5 paġni; Kap. 6, 22 paġna; Kap. 7, 28 paġna; Kap. 8, 41 paġna; Kap. 9, 30 paġna; Kap. 10, 21 paġna; Kap. 11, 22 paġna; Kap. 12, 19-il paġna; Kap. 13, 26 paġna; Kap. 14, 24 paġna; Kap. 15, 22 paġna; Kap. 16, 48 paġna; Kap. 17, 44 paġna; Kap. 18, paġna waħda). Dan jista’ jgħejja lill-qarrej, imma dan jintrabat mal-fatt li aktar kemm nimxu ’l quddiem fir-rakkont, aktar tikkomplika ruħha t-trama f’sens pożittiv. F’rabta ma’ dan f’korrispondenza personali Maurice Bonnici kitibli hekk: “Dawk it-taqsimiet tal-aħħar li int għaraft tant tajjeb li kienu twal iżżejjed, jien għamilthom hekk apposta għax ridt li l-qarrej iħoss ukoll dik l-għeja li kienet qed tħoss Marija meta kienet qed tgħix ħajja li f'dak l-istadju kienet ikkomplikatilha tant li filġitha. Ridt ukoll biha nfisser il-ħerqa u l-perseveranza li kellu Pippo biex jifli l-intriċċi tal-ġustizzja fid-difiża ta' martu Marija u tiegħu nnifsu, bla heda tul iż-żmien, biex dak li joħroġ wara b'dak li jkun kiseb, jispikka aktar fuq il-qarrej - ir-rebħa tal-ġustizzja u tal-fama tiegħu bħala avukat ta' stoffa. Iżda bil-ġustizzja tiegħu li wera b'tant ħila fil-Qorti u li biha ħareġ rebbieħ, ma setax jikseb il-ħelsien minn dak li d-destin fassallu."[i]

Għalkemm il-qarrej seta’ ssuspetta min seta’ kien id-donatur, huwa f’kapitlu 9 fejn l-awtur jurina li huwa fil-ħakma tal-iżvolġiment tar-rakkont tiegħu. Huwa hawn fejn Mifsud Bonnici jintroduċi żviluppi ġodda li jagħtu nifs u enerġija friski lir-rakkont. Il-qarrej issa jista’ biss jissoponi x’seta’ seħħ fir-realtà – hemm baħar jaqsam dwar dak li ntqal lil Marija Paolini u dak li seta’ ġara fil-fatt. Ir-rakkont jerġa’ jikseb aktar enerġija f’kapitlu 13 meta jibda l-proċess tal-familja Paolini, bil-Maġistrat bħala imputat! Maurice Mifsud Bonnici jżomm lill-qarrej attent u fuq ix-xwiek daqslikieku kien preżenti hu stess fl-awla tal-Qorti. Dan ikompli f’kapitlu 14: l-awtur jinseġ il-mixja tar-rakkont b’dettall kbir tant li s-sitwazzjoni deskritta anki permezz ta’ mistoqsijiet u tweġibiet taslilna b’mod ħaj ħafna u taħfen lil dak li jkun, tqabbdu kurżità kbira, tgħinu jidentiifika ruħu mat-tajbin filwaqt li jifhem dak li hemm f’moħħ (u x’ġie ppjanat) dawk li jixtiequ d-deni lill-familja Paolini. Taqsima bħal din żgur li tpaxxi lil dawk li għandhom għal qalbhom il-letteratura jew iċ-ċinema ambjentati fl-awla tal-Qorti. Hemm il-botta u r-risposta, waqtiet ta’ tensjoni, oħrajn fejn jaħkmu s-skiet kważi perfett, ir-riflessjoni jew l-emozzjoni.

Bħala lingwa użata, Maurice Mifsud Bonnici iħaddem lessiku mħallat li jieħu kemm mill-Malti safi u Semitiku, kif ukoll minn dak iktar modern, mela li jissellef ħafna mir-Rumanz (Taljan) u mill-Anglo-Sassonu (Ingliż) bħal “tissippja”, “stikk”, “allawdjalu” u “ġigsopażil”. Hemm ukoll espressjonijiet partikolari bħal “kienet tieklu bla katletti” jew “iħoss l-ingara ta’...”, li jolqtu lill-qarrej iktar żagħżugħ. Hemm familjarità mar-reġistru lessikali tal-mediċina, u minn kapitlu 10 ’il quddiem jissaħħaħ l-użu tar-reġistru lingwistiku marbut mal-liġi.

Aspett narrattiv imħaddem regolarment minn Mifsud Bonnici huma r-riferimenti regolari għaż-żmien li għaddej il-ħin kollu (eż. referenza għall-fatt li waslet l-Ewwel Tqarbina ta’ Grazzjella). Il-qarrej jimmaġina quddiem għajnejh dik il-klessidra mimlija ramel li l-ħin kollu u bla ma jistenna lil ħadd jiżloq ’l isfel. Dan joħloq tensjoni u sens ta’ urġenza. Dan ifakkar fil-ġlieda kontinwa li għaddejja bejn il-ħajja u l-mewt. It-tensjoni terġa’ tinħass sewwa f’kapitlu 16 waqt l-interrogazzjoni tax-xhieda mill-prosekuzzjoni u mid-difiża. Għal min hu midħla tal-letteratura tal-Mafja, tipo dik miktuba mill-kittieb Sqalli Leonardo Sciascia, jaf li din l-organizzazzjoni kriminali ma taħfirhiex lil dawk li jkunu qed joqorbu wisq lejn il-verità. Dan hu dak li se jseħħ lill-familja Paolini?

Narrattivament hemm waqtiet fejn iseħħu passi ’l quddiem f’qasir żmien (kapitlu 15), u dan iseħħ biex il-qarrej jikseb spinta ġdida ħa jkompli jaqra bla ma jgħejja jew jiddejjaq. Lejn l- aħħar tar-rumanz (kapitlu 17) jaħkem il-paradoss: hemm il-ferħ tal-avukat Paolini li miexi fit-triq it-tajba biex jikxef l-ingann, u fuq l-oħra, id-diqa ta’ martu li taf li dan kollu se jwassalhom għall-kundanna tagħhom min-naħa tal-Mafja.

Kapitlu 17 jerfa’ sorpriża li taħsad sewwa lill-qarrej – u dan aktar minħabba l-ħeffa li biha tiġi ppreżentata fir-rakkont -, sorpriża li tagħmel parti mill-ġeneru tal-letteratura dwar il-Mafja u anki parti mill-aġir tal-istess Mafja. Fl-aħħar paġni tar-rumanz jaħkem il-patos, imma anki l-kuraġġ u d-determinazzjoni ta’ min ma jaqtax qalbu quddiem il-vjolenza tal-kriminalità.

Għeluq:

Dak li jirrakkonta Maurice Mifsud Bonnici f’Id-Debħa tal-Fejqan spiss rajnieh fiċ-ċinematografija tal-Mafja u anki fuq it-televiżjoni waqt il-bulettini tal-aħbarijiet. Minn dan kollu hu għaraf jinseġ rakkont oriġinali bil-Malti ħaj, b’saħħtu u li jaħkmek mill-bidu sal-aħħar. Dan hu xogħol li juri l-kruha tal-kriminalità fuq naħa, u l-ġenerożità u l-qalb tajba tal-parti l-kbira tan-nies fuq l-oħra. Id-Debħa tal-Fejqan hu titlu tassew adattat. Hemm l-imħabba tal-ġenituri li saħansitra waslu biex issagrifikaw ħajjithom biex tieħu l-ħajja binthom. Id-Debha tal-Fejqan hu anki prova tal-fatt li għad hemm spazju għall-kitba ta’ rumanzi ta’ ċertu tul li jekk miktubin minn id ta’ sengħa għandhom jintlaqgħu tajjeb mill-qarrejja.

Patrick Sammut

---

[i] E-mail datat 27 ta’ Ġunju 2011.

Bil-ħajku nsellimlek – Mill-Ġappun għal Malta u lura, miġbura minn Terence Portelli, 2011.

“Il-ħajku hu poeżija qasira ta’ sbatax-il sillaba mifruxa fuq tliet versi li jaf il-bidu tiegħu fil-Ġappun. Ħafna drabi t-temi ewlenin tiegħu huma n-natura u l-bdil fil-ħajja mal-mogħdija tal-istaġuni.” Ftit ġimgħat ilu ħareġ Bil-ħajku nsellimlek – Mill-Ġappun għal Malta u lura, ktejjeb ta’ 55 paġna li jiġbor fih ftit aktar minn mitejn ħajku miktubin minn 20 poeta Malti differenti. Dan ma jfissirx li ktieb bħal dan m’għandux il-piż tiegħu. Il-persuna li ħadet ħsieb din il-biċċa xogħol sabiħa u interessanti hija Terence Portelli, lecturer tal-Pedagoġija tal-Malti fil-Fakultà tal-Edukazzjoni fl-Università ta’ Malta. Kif jikteb fid-Daħla għal dan il-ktieb, Portelli jgħid li bosta kittieba Maltin rabtu isimhom mal-kitba tal-ħajku f’dawn l-aħħar erbgħin sena, ibda minn Anton Buttigieg li twieled fl-1912, u spiċċa b’Sergio Grech li twieled fl-1975. Bejn dawn iż-żewġ estremi hemm poeti oħra bħal Carmel Attard, Louis Briffa, Manwel Cassar, Oliver u Joe Friggieri, Josette Attard, Maurice Mifsud Bonnici, Ġorġ Peresso, John u Joseph Scuberras, Lino Spiteri , Frank Zammit u oħrajn. Xi wħud minn dawn joqogħdu Malta, oħrajn jgħixu barra (fosthom fil-Kanada u fl-Awstralja), uħud ippubblikaw saħansitra ġabriet ta’ ħajku, oħrajn qrajna l-ħajku tagħhom fil-paġni letterarji jew rivisti lokali.

Terence Portelli jistqarr ukoll li Bil-ħajku nsellimlek – Mill-Ġappun għal Malta u lura għandu l-għan li jilħaq żewġ objettivi: dak letterarju, imma anki dak filantropiku. Infatti pubblikazzjoni bħal din twieldet wara l-avvenimenti tal-11 ta’ Marzu 2011 li laqtu l-kosta tal-Grigal tal-Ġappun u li ħallew eluf kbar mejtin, oħrajn mitlufin u eluf oħra bla dar jew familja. Ma ninsewx lanqas li l-emerġenza nukleari għadha għaddejja sal-lum. Hekk jikteb Portelli: “Meta rajt dan kollu, l-idea li darba kelli li niġbor antoloġija ta’ ħajku bil-Malti reġgħet tkebbset fija. Din id-darba l-isforzi tiegħi setgħu jiksbu aktar sens għax minbarra l-għan letterarju, il-ġabra setgħet tilħaq għan ieħor, għan filantropiku. Infatti, il-qligħ kollu ta’ din il-pubblikazzjoni se jmur għas-Soċjetà tas-Salib l-Aħmar.”

Il-preżentazzjoni ta’ dan il-ktejjeb hija sempliċi imma moderna u li tiġbed l-għajn ukoll. Apparti l-għażla ta’ ħajku f’rabta mal-għoxrin kittieb Malti in kwestjoni, Portelli inkluda wkoll seba’ kummenti ta’ daqstant ħajkisti Maltin dwar dan l-istil ta’ kitba. Huma kummenti jew riflessjonijiet li jgħinu lill-qarrej jifhem aħjar x’inhu l-ħajku, kif jaħdem u kif jinħadem. Laqtuni kummenti bħal dak ta’ Victor Fenech: “Konċiżjoni, suġġettività, assoċjazzjoni u emozzjoni – dawn huma kollha karatteristiċi tal-ħajku u jagħmlu minnu poeżija ta’ stil u ħlewwa liema bħalha.” Oliver Friggieri jgħid li l-ħajku hu “poeżija speċjali [li] tagħlaq u trassas espressjoni qawwija.”, filwaqt li Maurice Mifsud Bonnici, kittieb imġarrab anki fil-kitba tal-ħajku, josserva li “l-ħajku bħal ħelu, meta dduqu jtik li tkompli tieklu u jħajrek biex ma tiqafx [...] jaħkmek taħt snienu sa tibda toħolmu billejl!”. Terence Portelli stess jikteb hekk: “Fiċ-ċokon djamantin tagħhom, il-ħajku jistgħu jitqiesu bħala kullana prezzjuża ta’ esperjenzi mġarrba b’intensità kbira.”

Jiena qattajt ftit ħin mhux ħażin naqra u ngawdi l-benna tal-għażla ta’ ħajku li tana Terence Portelli. Dawn huma ftit mill-ħsibijiet li għaddew minn moħħi matul dan il-proċess. Id-daqs tal-ħajku jfakkar f’ċokon il-bniedem, imma dak li jnissel ifakkar fil-kobor bla tarf ta’ ħsieb il-bniedem, u anki ta’ dak kollu li hemm quddiemu lest biex jiġi mġarrab. Fil-ħajku hemm il-mikrokożmu (il-ħolqien iċ-ċkejken) u l-makrokożmu (il-ħolqien il-kbir), l-atomu u l-big bang fl-istess ħin. Fih hemm ukoll impriġjonat kliem dak il-leħen li mhux kulħadd kapaċi jisma’ għax aljenat jew imħabbat, leħen li jsefsiflek f’waqtiet speċjali biex jurik dimensjonijiet u spazji oħra. Il-qarrej ta’ din il-ġabra jifhem li wara l-ħajku, miktub minn min hu miktub, hemm dejjem il-Bniedem, dak li jaf jieqaf għal ftit mill-ġirja sfrenata tal-ħajja, jirrifletti u joħloq cocktail effettiv ta’ 17-il sillaba, murtal, splużjoni li tħalli l-eku tagħha jirbombja fih għal ħin twil. Il-ħajku mela hu biss il-ġebla li titfa’ fil-baħar, imma mbagħad bħall-ġebla kif tolqot wiċċ l-ilma, inissel ċrieki u ċrieki ta’ riflessjonijiet u jiftaħ bibien fuq orizzonti ġodda.

U dan żgur jintrabat ma’ kliem il-poeta u ħajkista Malti-Awstrajlan, Frank Zammit, li għal intervista li għamiltlu jiena reċentement sostna hekk: “Għalija l-ħajku jiddifferixxi mill-biċċa l-kbira ta’ forom oħra ta’ poeżija billi jagħti aktar xogħol lill-qarrej; għaliex kull qarrej ikollu jfittex hu nnifsu x’hemm aktar wara dawk is-sbatax-il sillaba. L-awtur jagħti biss ħjiel. U aktar minn hekk, qarrejja diversi jistgħu jinterpretaw l-istess ħajku differenti minn xulxin, u kultant anki bil-maqlub ta’ dak li kellu f’moħħu l-awtur! [...] Iżda niddubita jekk il-ħajku hux għal kulħadd, għax jekk il-qarrej ma jkunx ippreparat jew kapaċi jipparteċipa attivament biex jimla l-vojt li ħalla l-awtur, ħafna drabi ma japprezzax il-valur tal-ħajku. Mela l-ħajku mhux għall-qarrej għażżien jew mgħaġġel.” Dan imur kontra dak li jaħsbu xi wħud li l-ħajku minħabba l-qosor tiegħu hu apposta għal dawk li m’għandhomx ħafna ħin x’jaħlu!

Inħoss li fl-għażla tiegħu tal-ħajku għal din il-ġabra Terence Portelli żamm l-aktar marbut mad-definizzjoni oriġinali ta’ dan l-istil ta’ kitba: l-għaqda tal-bniedem man-natura fil-preżent. Parti kbira mill-200 ħajku li naqraw f’Bil-ħajku nsellimlek – Mill-Ġappun għal Malta u lura hija marbuta mad-dinja naturali, imma fuq in-naħa l-oħra jispikka wkoll it-tiġrib uman.

Bil-ħajku nsellimlek – Mill-Ġappun għal Malta u lura huwa xogħol oriġinali, demokratiku u frott l-altruwiżmu. Huwa ktieb ċkejken li jinġarr bla ebda diffikultà, mimli b’għadd sabiħ ta’ poeżiji ċkejknin li jidhru innokwi imma li fil-verità joffru sfida lil dak li joħodhom bis-serjetà. Huwa ktejjeb li żgur għandu jifforma parti mill-librerija personali ta’ min għandu għal qalbu l-letteratura Maltija u anki l-qari. Ma ninsewx ukoll li kull min jixtri kopja tiegħu jkun qed jagħti daqqa t’id ukoll lis-Soċjetà tas-Salib l-Aħmar. Grazzi lil Terence Portelli għal din l-inizzjattiva sabiħa li torbot flimkien żewġ gżejjer daqstant imbegħdin u differenti, imma daqstant qrib xulxin.

Patrick Sammut

UNEASY RITUALS - Patrick Sammut

WELCOME TO ONE SPECIAL NICHE

Short-story writing in Maltese is an exquisite experience for both the author and the reader. The language, as unique and challenging as it really is, lends itself magnificently to the genre, probably surpassed only by poetry which, as we know, provokes the highest literary elocution in the Semetic family of languages to which our National Language belongs.

However, it is no easy task to capture its spirit and nuance in translation, more so when introduced to an Anglo-Saxon linguistic ambience. Thankfully enough, Patrick Sammut’s forceful works, enriched by a strong vocabulary and a highly-committed style of presentation, found in Alfred Palma the precise, often patient translator who excels in both languages, and what you have in your hands is one special niche dedicated to modern Maltese Literature.

This is not the first time original Maltese Language works have been reproduced in English. Our national poet, Dun Karm, and several other Maltese writers and poets have had their works translated into English in what has been a commendable and fruitful exercise at displaying some of the best fare produced for our minuscule, yet throbbing literary market.

Patrick Sammut belongs to the new generation of young writers and poets who have gradually and successfully managed to cross the all-important bridge connecting the earlier Sixties generation to their pre-Wold War II predecessors. His commitment to Maltese literature has seen him establishing himself as not only a respected writer and poet, but also as a top-class literary critic whose works have become standard reference to anyone seeking to study or further analyse the development of modern Maltese Literature by way of the various generations that have come up during the past half century.

These short stories continue to underline Sammut’s linguistic prowess even when set against a massive creative background. He has put together an anthology that both entices and entertains. He gives a scholarly touch to what ever he writes – the teacher in him? – but still somehow manages to steer clear from the overtly academic that sometimes can dampen or anchor an otherwise good work.

Sammut’s frequent use of the first person is an elaborate piece of style, giving it authenticity and impact when least likely. His subject matter is wide and varied, his judgemental (again the teacher in him) attitude amply made up for by an unselfish and open-minded approach to all his characters and storylines. There is a keen sense of optimism, some would describe it as an acute sense of good feeling, in his work even in the worst scenarios of the stories.

This anthology provides the calm to every personal or third-party storm in the stories. Sammut is soothing and eager to please, his stories fun, his creativity sometimes predictable but still highly captivating. It makes of him the visibly mature author with something to say, unembarrassed to do so and seemingly determined to show it can be done minus the vulgarities and sensationalisms of some recent Maltese Language publications by authors of Sammut’s age and younger.

To have them produced and packaged in international mode, courtesy the English Language, is a joyous occasion for Maltese literary creativity and another welcome salvo from Patrick Sammut the man, the teacher, the critic, the poet and the innate story-teller.

Charles Flores, Sliema, MALTA

For a comment in Maltese see this link:

http://www.il-gensillum.com/news.asp?newscat=2&news=11170

IL-VĠILI TAL-GĦID F’SAN PIETRU – ĠWANNI PAWLU II

Traduzzjoni ta’ Fabian Mangion, Pubblikazzjoni Reliġjon u Ħajja, 2011.

Isem Fabian Mangion illum mhux ġdid fil-qasam tal-pubblikazzjonijiet. Is-sena 2010 rat żewġ pubblikazzjonijiet tiegħu bl-isem ta’ L-Aħħar Ikla fil-Lateran – Ġwanni Pawlu II (traduzzjoni tiegħu mit-Taljan, pubblikazzjoni RUĦ), u Xbihat Qaddisa fit-Toroq tal-Isla.

Din is-sena RUĦ qed tippubblika traduzzjoni oħra mill-pinna ta’ Mangion, bl-isem ta’ Il-Vġili tal-Għid f’San Pietru, u li tiġbor fiha s-sebgħa u għoxrin omelija (daqs in-numru ta’ snin kemm dam Papa) tal-Papa waqt il-vġili ta’ Sibt il-Għid. Dan hu ktieb ta’ 125 paġna, bi “Preżentazzjoni” tal-Arċisqof Emeritus ta’ Malta, Ġużeppi Mercieca, u b’ “Daħla” tal-istess traduttur.

Il-vġili jinftehmu bħala “stennija” tal-qawmien ta’ Kristu mill-mewt. It-traduttur jikteb hekk dwar Papa Ġwanni II: “L-umanità ta’ tmiem it-tieni millennju u tal-ftuħ tat-tielet millennju sabet fih patrijarka.” Ifakkar ukoll li l-kliem tal-anġlu tal-qawmien kien ukoll il-motto ta’ dan il-Papa: “Non abbiate paura”, kliem li qal fl-Omelija tal-Bidu tal-Pontifikat tiegħu fit-22 ta’ Ottubru 1978. Fid-“Daħla” Mangion ifakkarna wkoll fl-aħħar jum li l-Papa għadda ħaj, jum iddedikat għat-talb, u anki fl-eluf li żaruh waqt il-velja tal-Papa mejjet. Mangion isejjaħ lill-Papa anki “missier bla preċedent u għalliem fil-fidi... bniedem kbir ta’ talb li għex f’komunjoni, intima u kostanti, mal-Mulej.”

Il-Vġili tal-Għid f’San Pietru jiġbor fih 27 omelija, mill-14 ta’ April 1979 sas-26 ta’ Marzu 2005, ftit qabel il-mewt ta’ dan il-Papa Pollakk. F’dan il-ktieb Mangion jinsisti ħafna fuq ir-rabta li minn dejjem Papa Ġwanni Pawlu II kellu ma’ Kristu, l-aktar waqt il-passjoni tiegħu. Qabel l-omeliji nnifishom insibu talba miktuba mill-istess Papa ddedikata lill-“Mulej Ġesù Msallab u Rxuxtat”.

Il-ktieb huwa wkoll mżewwaq b’21 xbieha (abjad u iswed) ta’ pitturi marbutin mat-tema tal-Irxoxt u xi episodji bibliċi oħra, xogħol ta’ artisti kbar bħal Rubens, Bellini, Gerard Seghers, Tiziano, Mantegna, La Farge, Lorenzo Lotto, Raffaele Sanzio, Tintoretto u oħrajn. Huma kollha xogħlijiet li jinsabu f’mużewijiet jew palazzi mifruxin f’pajjiżi differenti u li nħadmu bejn is-seklu 14 u żminijiet aktar reċenti.

Interessanti u mill-isbaħ huma l-omeliji fihom infushom, imsejsa fuq bosta siltiet mill-Bibbja, b’riflessjonijiet mill-Papa nnifsu, b’sentenzi u ċitazzjonijiet bil-Latin, u dawk kollha indirizzati lill-folol kbar li kienu jinġabru minn bosta pajjiżi differenti biex jisimgħu kliem il-Papa daqshekk maħbub, u li l-Papa nnifsu kien jindirizza bħala “Ħuti”.

Wieħed ma jridx jinsa bravura oħra, apparti l-messaġġ tal-Kotba Mqaddsa u kliem il-Papa; u din hija l-kapaċità tat-traduttur. Fabian Mangion b’sabar u b’sengħa jirnexxilu jwassal kliem il-Papa mit-Taljan permezz tal-isbuħija ta’ lsienna, l-Ilsien Malti, ilsien li llum nafu jħabbatha ma’ lsna ħafna ikbar minnu bħall-Ingliż, it-Taljan, il-Franċiż, l-Ispanjol u l-bqija. U dan għax bħala bażi għandu l-element Għarbi-Semitiku li maż-żmien tħallat ma’ elementi aktar moderni bħall-Isqalli, it-Taljan u l-Ingliż, biex b’hekk seta’ jimxi mal-ħtiġijiet ġodda tal-ħajja preżenti.

Dan hu ktieb li jintrabat partikolarment ma’ żmien il-Għid, imma faċilment jista’ jinqara bi pjaċir matul is-sena kollha. Huwa joffri opportunità biex il-qarrej jinġabar u jirrifletti, mela stedina biex japprezza l-ħajja, is-sagrifiċċju ta’ Kristu fuq is-salib u b’hekk ikun iktar ferħan.

Patrick Sammut

MA’ MARIJA IMMAKULATA FI PJAZZA DI SPAGNA – Ġwanni Pawlu II

traduzzjoni ta’ Fabian Mangion, Pubblikazzjoni Preca, 2011

Ir-rabta tat-traduttur Fabian Mangion mal-Papa Ġwanni Pawlu II kompliet tissaħħaħ b’pubblikazzjoni ġdida oħra bl-isem ta’ Ma’ Marija Immakulata fi Pjazza di Spagna, u dan proprju fis-sena tal-beatifikazzjoni tal-Papa Pollakk. Fih jiġbor is-27 talba tal-Papa għas-Solennità tal-Immakulkat Konċepiment tal-Imqaddsa Verġni Marija, kif jgħid is-sottotitlu ta’ dan il-ktieb ta’ 112-il paġna.

Din il-pubblikazzjoni tiftaħ bi “Preżentazzjoni” tar-Rev. Dr. Hector Scerri, Lettur tal-Marjoloġija fl-Università ta’ Malta u President tal-Kummissjoni Teoloġika Interdjoċesana, u tal-Kummissjoni Ekumenika Djoċesana, u b’“Daħla” tal-istess traduttur. Hawn insibu miġbura l-ġabra sħiħa tat-talbiet li għamel Papa Ġwanni Pawlu II quddiem l-istatwa ta’ Marija Immakulata li hemm fi Piazza di Spagna, Ruma. Kif jgħid ir-Rev. Scerri, din “hija l-ewwel darba li dawn is-siltiet Marjani qed jidhru bi lsien art twelidna.”

Fil-“Prezentazzjoni” naqraw li Karol Wojtyla kellu rabta speċjali u filjali mal-Verġni Mbierka sa minn meta kien żgħir, u kif sar Papa ried li fuq l-istemma tiegħu ikollu l-ittra “M” (għal Marija), u l-kliem Totus tuus (Kollni tiegħek), bħala xhieda tal-konsagrazzjoni tiegħu lil Omm Alla. Din il-ġibda tiegħu lejn Marija Immakulata kompliet tispikka mill-fatt li matul il-vjaġġi tiegħu qatt ma kien jitlef opportunità li jżur xi santwarju Marjan. Fosthom żar il-Madonna ta’ Guadaloupe fil-Messiku (1979), il-Madonna ta’ Lourdes (2004) u anki is-Santwarju tal-Madonna tal-Mellieħa, il-Bażilika-Santwarju ta’ Pinu u l-Katidral f’Għawdex (1990). Ir-Rev. Scerri jikteb ukoll li permezz ta’ dan il-ktieb il-qarrej jingħaqad flimkien mal-Papa biex jgħanni l-qdusija u l-ġmiel ta’ Marija. Ikompli hekk: “[Il-Papa] ipoġġi quddiemha l-weġgħat tal-umanità, l-inkwiet, il-gwerer, kif ukoll it-tamiet tiegħu, għax bit-tnissil u l-miġja ta’ dik li kellha tkun Omm l-Iben t’Alla magħmul bniedem, feġġet tama ġdida għad-dinja”. Ifaħħar ukoll lil Fabian Mangion li qaleb b’attenzjoni u b’ħila dawn it-talbiet għall-Malti.

Id-“Daħla” tat-traduttur hija interessanti u dettaljata. Fl-ewwel parti Mangion jagħtina tagħrif dwar il-figura ta’ Marija u l-istorja tal-venerazzjoni li l-bniedem dejjem wera lejha, u anki ta’ kif il-Madonna ġiet iddikkjarata Immakulata, mela meħlusa mid-dnub tan-nisel. Hekk jikteb Mangion dwar Marija: “Marija kkoperat ma’ Alla f’dak kollu li hu ried minnha. Bir-raġun għalhekk il-Knisja tħares lejn Marija bħala l-membru l-aktar għoli u waħdieni tagħha u bħala mudell l-aktar perfett ta’ ħajja Nisranija.” Fit-tieni parti Mangion jikteb dwar l-imħabba tal-Papa lejn Marija Immakulata sa minn ċkunitu. Huwa jikteb hekk: “...il-Papa Ġwanni Pawlu II. Iż-żagħżugħ seminarista klandestin, dejjem żamm ktejjeb miegħu waqt li kien jaħdem fi Krakovja. Dan il-ktejjeb kien jismu Il-Vera Devozzjoni lejn l-Imqaddsa Verġni Marija, miktub fl-1712 mill-qaddis Franċiż San Luiġi Maria Grignon de Montfort.” Mangion isemmi wkoll is-sena Marjana, l-enċikliki u l-ittri appostoliċi f’rabta mal-Immakulata, imma anki l-jum ikrah tat-13 ta’ Mejju 1981 meta sar attentat fuq il-ħajja tal-Papa Ġwanni Pawlu II, “fil-jum u fis-siegħa li fih il-Verġni Marija dehret f’Fatima 64 sena qabel.”

Ma’ Marija Immakulata fi Pjazza Di Spagna jiftaħ b’omelija li l-Papa għamel fit-8 ta’ Diċembru 1979 fl-ewwel żjara li għamel bħala l-Isqof il-ġdid ta’ Ruma fil-Bażilika ta’ Santa Maria Maggiore u jkompli bis-26 talba li l-istess Papa kien jagħmel kull sena f’riġlejn il-monument tal-Immakulata fi Piazza di Spagna, Mangion qaleb dan kollu mit-Taljan kif jinsab fuq is-sit elettroniku tal-Vatikan.

Dawk tal-Papa Ġwanni Pawlu II huma kollha talbiet li jikxfu l-umiltà, il-profondità ta’ ħsieb, l-għerf u d-devozzjoni tiegħu lejn l-Immakulata, li huwa jsejħilha “Omm tal-Verb Etern”, “Omm ta’ Kristu”, “Omm Immakulata”, “Verġni ta’ Nażaret”, “Omm ta’ Alla u tal-bniedem”, “Omm il-Feddej”, “Omm tar-Redentur”, “Sultana Immakulata”, “Għarusa tal-Ispirtu s-Santu”, “Salus Populi Romani”, “Sultana tal-Paċi”, u l-bqija. It-talbiet huma f’ċertu sens anki djarju tal-vjaġġi li l-Papa għamel matul is-snin.

Il-ktieb hu wkoll imżewwaq b’14-il pittura (abjad u iswed) ddedikati lill-figura tal-Immakulata Kunċizzjoni, xogħol artisti bħal Tiepolo, Piero di Cosimo, Rubens, Murillo, Mateo Cerezo, El Greco, Guido Reni u oħrajn, u li nħadmu sa mis-seklu 15, bil-parti l-kbira marbutin mas-seklu 17. Kollha jinsabu f’mużewijiet, knejjes jew kollezzjonijiet privati mifruxin mad-dinja kollha.

Dawk li Fabian Mangion jaqleb għall-Malti huma kollha talbiet li jtulu bejn it-tnejn u l-erba’ paġni massimu. Mill-ġdid huma okkażjoni biex il-qarrej jieqaf ftit mill-ġirja tal-ħajja u jiddedika ftit ħin għar-riflessjoni u għat-talb, f’dan il-każ talb mill-isbaħ u modern mill-pinna tal-Papa Pollakk, maħbub minn miljuni ta’ nies ta’ nazzjonalitajiet u anki ta’ twemmin differenti. Huma wkoll talbiet (issa maqlubin għal ilsienna) li jgħinuna niftakru u nħobbu lil dan il-Papa li żar lill-gżejjer tagħna darbtejn.

Patrick Sammut

24, Triq Ħad-Dwieli ta’ Omar Seguna, 2011

Din hija t-tieni ġabra ta’ poeżiji tal-poeta żagħżugħ Omar Seguna, wara li fl-2001 kien ippubblika l-ġabra Mal-Ħoss Qawwi tar-Ragħad. 24, Triq Ħad-Dwieli jifrex fuq 111 paġna u jiġbor fih mal-81 poeżija ta’ temi u stili differenti. Il-ktieb għandu wkoll introduzzjoni minn Mario Azzopardi bl-isem ta’ “L-ekwivoċità ta’ Omar Seguna”. Fid-daħla għal din il-ġabra Seguna mill-ewwel jiddikjara l-importanza li se jagħti lit-temi soċjali, fosthom il-gwerra u l-qerda tal-ħajja, filwaqt li jfakkar li fil-poeżija dejjem issib element awtobijografiku. Matul din il-ġabra ta’ poeżiji toħroġ evidenti wkoll ir-rabta ta’ Seguna mad-dinja tat-teknoloġija informatika. Hawnhekk għandna poeta li qed jipproduċi fit-tielet millennju, imma dan ma jfissirx li m’hemmx fil li jorbtu mal-poeżija preċedenti, kemm tal-ewwel kif ukoll tat-tieni nofs tas-seklu 20.

Tematika:

L-imħabba - Fost it-temi ewlenin hemm dik tal-imħabba, mela r-relazzjoni bejn il-‘jien’ u l-‘int’. Issaħħaħ din ir-rabta bejn il-‘jien’ u l-‘int’ attwali hemm ukoll il-Fidi u valuri pożittivi bħalma hija l-ugwaljanza bejn is-sessi. Hemm dak li hu tanġibbli – id-dar, il-ġebla li minnha hija mibnija -, u dak li hu astratt – il-ħolma. Il-ħin kollu taħkem l-idea tal-poeżija li tintrabat mal-ambjent fiżiku u l-ħwejjeġ li jagħmlu parti minnu, mal-istess struttura tad-dar (anki il-bar, il-kitarra, it-“tapit imqatta’”, it-telefon). F’dan l-ispazju tissawwar storja li tifrex bejn żewġ estremitajiet: fuq naħa l-ħolma u fuq l-oħra r-realtà. Jispikkaw versi bħal dawk li naqraw f’Id-Dar Tagħna,

“Kull kamra hi poeżija ġdida,

b’kull rokna bħal vers b’metafora differenti.

Kull ġebla, frott l-għana ta’ saħħet il-ħaddiem

filosofija realistika, spiritwali u progressiva [...]

Id-dar tiegħi bħal djarju personali,

b’kull paġna rifless tal-ħajja tiegħi.” (p. 13)

Għall-ewwel il-versi dwar l-imħabba jesprimu sitwazzjoni ideali, imħabba żagħżugħa. Fl-imgħoddi, imma, hemm tifkiriet ta’ biża’, nuqqas ta’ ħelsien, l-infern, il-biki, id-dmugħ. Aktar ’il quddiem imbagħad, il-versi tal-‘jien’ u l-‘int’ bħal jakkwistaw ton differenti u jitbiegħdu mill-idealiżmu tal-bidu. Hemm l-għarfien li r-relazzjoni talterna bejn żminijiet ta’ għaqda u oħrajn ikkaratterizzati mill-firda u d-delużjoni, imma xorta l-kelma ewlenija tibqa’ l-“Imħabba”.

Jidħlu hawnhekk il-versi personali, anki ta’ laqta introspettiva, li jservu bħala għajta ta’ wġigħ wara d-delużjoni fl-imħabba (ara Frustrat, Erwieħ Iddisprati u Eżami) jew li jixħtu dawl fuq il-‘jien’ moħbi.

Il-versi soċjali - Hemm il-versi kontra l-maskri u l-faċċati li nibnu biex nidhru sbieħ soċjalment. Il-poeta hu dak li jħobb ikun ’il bogħod mill-“għajjat tal-folla” u jħoss li spiss dak li jsir isir biss għall-konvenjenza. Iħoss li l-“ħabib ta’ veru” hu dak li jinsab “fil-bogħod”, u dan huwa paradoss (ara Fil-Bar, p. 20). Anki f’Aħna Warda Ġdida Seguna jilgħab bil-paradossi: konfrontat b’dinja fejn “ma ssibx il-kelma ‘Imħabba’”, fejn hemm “logħba soċjali ta’ nuqqas ta’ drittijiet” u fejn taħkem “ġungla tal-konkrit”, huwa jfittex kenn fil-maħbuba tiegħu.

Poeżija ta’ ċerta saħħa hija Nemmen Jien, li hija kontra l-firdiet u l-preġudizzji razzjali, reliġjużi u kontra l-ġlied etniku. Seguna jikteb ukoll kontra kull tip ta’ integraliżmu: ironikament parti mill-poeżija (ara p. 22) tingħata s-sura ta’ salib. Il-progress hu f’id min “jaqbeż il-linja” tal-konvenzjoni. F’Ħaddiem Imweġġa’ joħroġ il-kuntrast bejn l-imgħallem paxxut u l-ħaddiem li xerred ħafna għaraq u spiss tgħaffeġ mis-sid. Seguna jispira ruħu mill-iSpiiid Kameras biex jgħidilna li l-folla tinsab fid-dlam, imma jittama li “riħ qawwi/ bla ħniena [...] jtajjar lil xi ħadd” u jgħinu “jara d-dawl”. Anki dawn huma versi kontra l-aljenazzjoni li fiha ngħixu ta’ kuljum bla ma biss nindunaw u wisq inqas nipprotestaw. Hemm versi li jesprimu r-rabja kontra sistema li tfalli lil min verament jaf x’inhu jagħmel. Oħrajn huma kontra ċ-ċrieki tal-ħbieb, l-inċensar ta’ wħud u l-manipulazzjoni psikoloġika.

Numru sabiħ mill-versi ta’ Seguna huma għajta favur il-libertà, u din il-libertà tfisser ukoll għarfien li għandna nibżgħu għad-dinja li ngħixu lkoll fiha. Hekk fi 11 ta’ Settembru 2001 jikteb:

“Bdejna neqirdu din l-art li fuqha aħna lkoll ngħixu

bla ma nintebħu li qed ngħixu f’dinja waħda:

dinja magħmula għall-bnedmin.”

Hemm ukoll l-“ilpup” kemm fi Spiiid Kameras kif ukoll f’Poeżija bil-VAT: l-ilpup huma dawk li jaraw kif jagħsru li ta’ taħthom biex jiggwadanjaw dejjem iktar. U dan kollu jintrabat mas-sitwazzjoni nazzjonali attwali: jissemma pereżempju l-infiq żejjed f’rabta ma’ “dar malta,/ it-teatru jew l-isptar” (p.30). Hawn Seguna jinħass bħala l-polz ta’ dak li qed iseħħ fil-kuntest nazzjonali. Dan iseħħ ukoll f’poeżiji bħal Il-Ġid ta’ Ċikku l-Poplu u ...bħal biċċa rap kulħadd iqabbel li jrid. Anki hawn jinħass il-vojt bejn il-ħolma li jridu jbellgħulna ċerti mezzi tal-komunikazzjoni u r-realtà.

L-ixbieha tad-deżert - Element li jirrikorri spiss fil-versi ta’ Omar Seguna huwa d-deżert. Fi Gwerer fid-Deżert huwa dak l-ispazju fejn taħkem in-nixfa li ġġib magħha t-tirrannija, it-terrur, il-ġuħ, l-injoranza, il-gwerra, u n-nuqqas ta’ drittijiet universali. Id-deżert jerġa’ jissemma f’Randan li Għad Irid Jibda: hawn huwa l-ispazju li fih jgħix il-ħaddiem aljenat u sfruttat. Seguna idealist jemmen fir-riskatt min-naħa tal-ħaddiem:

“Għad jgħaddi ż-żmien forsi sabiex tintebaħ

li ta’ xogħlok inti wkoll is-sid,

li tal-istorja inti wkoll kittieb,

u għalik hawn ġejjieni ġdid.” (p. 27)

Versi bħal dawn jorbtu lil Omar Seguna ma’ poeti kontemporanji bħal Mario Griscti, Salv Sammut u Andrew Sammut.

Id-“deżert”, il-“ħalel”, il-“kamaleonte”, il-“baħħ” u l-“irdum sewdien” jinsabu kollha f’Dedika... b’sogħba. Ladarba l-bniedem joħroġ għall-ftuħ u jitbiegħed mill-kenn tad-“dar” jistenna li jiltaqa’ ma’ kull tip ta’ provokazzjoni. Il-kelma “deżert” tintuża mill-ġdid f’Versitarju: hawn ifakkar f’dak l-ispazju niexef li jkollhom jaqsmu r-refuġjati, imma anki f’dak l-ispazju meta fil-qalb ma jibqax imħabba. Din l-assoċjazzjoni ta’ ideat narawha wkoll f’Maskra ta’ Mħabba fejn Seguna jikteb:

“F’din l-oasi ta’ mħabba,

inħażżu qlub dejjiema.

F’deżert miftuħ,

fejn ix-xemx ħamra ma tinżel qatt,

u l-imħabba ssaltan fuq kulħadd.” (p.51)

Poeżija li tispikka fil-modernità bħala xbieha u ħsieb hija Pittura Moderna. Anki hawn tintuża l-kelma ‘deżert’: “qaltli/ raġel għatxan fid-deżert.” Fil-poeżija Fik Biss Qalbi Tistrieħ naqraw, “Waħdi/ f’deżert niexef/eżiljat.” (p. 98) Fl-aħħar nett id-deżert jerġa’ jissemma f’Ondata di bombe su Bagdad, meta Seguna jikteb, “Ricordo a Bagdad/ la luna che brillava sulle acque deserte.” Id-deżert hawn jintrabat mat-tifkira ta’ żminijiet aħjar.

Il-versi ambjentali - It-tema ambjentalistika tiġi ttrattata b’saħħa f’Qalb il-Konkrit ta’ l-Ibliet għall-Mistrieħ, tema ttrattata anki minn patri Marjanu Vella (eż. Ħitan tas-Sejjieħ) u bosta poeti kontemporanji oħra. Seguna jikteb hekk:

“Għax flok twapet ħadranija

Rajt djar kaxxi kaxxi mibnija

U tarmak iebes stanga

Li minnhom darba għal dejjem

Il-weraq u x-xtieli ma jinbtux.” (p. 33)

Minkejja dan Seguna jibqa’ jittama sal-aħħar:

“Nistħajjel nara

fil-ħolm tiegħi

l-art tħaddar,

imżewqa bil-ġmiel tal-ward

taħt is-sema blu.” (Jien li Mhux bħall-Kotra, p. 103)

Fil-ġnien, mela fl-ispazju naturali l-poeta jħossu ħaġa waħda mal-ħallieq li ħalaq in-natura. Hawn iħossu jistrieħ “mit-toqol tal-maskra grotteska li [j]inħeba taħtha.” (p. 68) Hemm, iżda, anki waqtiet ta’ biża’ u inċertezza li jiġu espressi bis-saħħa tad-dinja naturali meta turi l-qilla tagħha. F’poeżiji bħal Lill-Pjanti Tiegħi, Lil Diversi Kakti u Sukkulenti u oħrajn jinħassu ċerti eki Franġiskani fejn il-poeta jindirizza direttament lid-dinja veġetattiva u jumanizza lill-pjanti. Huwa jaf li l-bniedem jista’ jitgħallem ħafna mid-dinja tal-pjanti. Dawn u oħrajn huma versi li jfakkru f’ċerti poeżiji kemm ta’ Anton Buttiigieg kif ukoll ta’ Mary Meilak. F’Lill-Oħrajn Kollha jikteb hekk:

“Permezz tagħkom

Alla jkellimni.

Inħares lejkom, nitpaxxa bikom.

U nara kif il-Mulej

ma jinsa lil ħadd

meta jibqa’

jieħu ħsiebkom”. (p. 78)

Bormla u l-versi tat-twemmin - Hemm imbagħad il-poeżiji marbutin ma’ Bormla, raħal twelid il-poeta. Fil-Gallarija tesprimi waqt ta’ pawża fejn mill-gallarija l-poeta jassisti għal inżul ix-xemx, hemm f’Bormla, bil-baħar quddiemu. Hemm konfront bejn il-kobor (ix-xemx u x-xefaq) u ċ-ċokon (il-poeta-bniedem), bejn iż-żmien u l-ħin (“it-tektik tal-arloġġ f’moħħi”, p. 94). Bormla terġa’ tissemma f’Miegħek Marija – hawn ukoll il-versi tat-twemmin, mela did-darba għandna poeżija tradizzjonali kemm bħala ħsieb kif ukoll bħala forma. Il-versi tat-twemmin jerġgħu fi Quiet Time Corner, fejn naqraw li minkejja l-illużjoni li l-bniedem tal-lum għandu kollox, dan bħal mhux minnu jekk ma jerfax “post speċjali” għall-Mulej. Jekk dan ma jsirx il-poeta ma jsibx is-sliem u qalbu ma tistrieħx (ara Ftit Ħin mal-Mulej, p. 97). Hemm ukoll l-idea tal-poeta bħala wejla f’nofs baħar maltemp. Quddiem sitwazzjonijiet bħal dawn il-fidi sservi ta’ bastun li fuqu l-poeta jserraħ.

Ir-relazzjoni iben-missier-iben - Tema oħra narawha f’Fuq il-Bieb tal-Maturità, dik tar-relazzjoni bejn il-missier u l-iben, issa li l-iben tar mill-bejta. Hemm il-poeta missier li jindirizza lil missieru quddiem il-miraklu u l-istennija tat-twelid ta’ ibnu. Seguna issa jiftakar ukoll f’logħob tfulitu li bir-rebħiet u t-telfiet tiegħu jsiru metafora tar-rebħiet u t-telfiet li l-bniedem adult irid jgħaddi minnhom matul ħajtu (ara Wild u Wild Ġdid). Hemm l-idea tradizzjonali tat-tfal li jiġu bil-vapuri.

Il-poeta mhux mifhum u l-versi bit-Taljan - Il-poeżiji fl-aħħar ta’ din il-ġabra jittrattaw l-idea tal-poeta bħala bniedem li l-kotra ma tifhmux, mela differenti u li jgħix il-ħolm bħala spazju li fih jitbiegħed mill-ħajja ta’ filgħodu fejn hemm ir-rutina u l-monotonija.

Il-ġabra tagħlaq b’żewġ poeżiji bit-Taljan: waħda tintrabat ma’ Bormla u l-oħra ma’ Bagdad. Ondata di bombe su Bagdad tfakkar fil-gwerra li qed tifni l-pajjiżi tal-Lvant Nofsani. Anki f’Le scale di Cospicua hemm it-tema tal-gwerra u tal-mewt. Il-mewt f’rabta mal-preżent tfakkar fl-apatijia u fl-indifferenza attwali quddiem ġrajjiet imgħoddija li sawruna u li nsejna kompletament:

“Sono rimasti soltanto ricordi,

e terra morta.”

Stil:

Omar Seguna mill-ewwel jagħti dimensjoni spazjali lill-poeżija tiegħu: huwa fis-salott fejn se jiddiskuti mal-qarrej kwistjonijiet differenti permezz tal-versi tiegħu. ’Il quddiem joħodna wkoll fil-kamra tal-ikel u fil-ġnien. Dan tal-aħħar huwa l-ispazju fejn il-poeta jħossu ħieles, sielem u jistieden ħdejh lill-maħbuba tiegħu. Il-qarrej mill-ewwel jinduna wkoll bil-laqta viżiva li Seguna jagħti lil uħud mill-poeżiji tiegħu, u dan permezz tal-poeżija konkreta u tal-vers projettiv. Apparti l-użu tal-vers ħieles, hija qawwija l-esperimentazzjoni bil-kelma kif tidher iswed fuq l-abjad tal-paġna. Però, hawn tidħol l-idea ta’ “ekwivoċità” li Mario Azzopardi jsemmi fl-introduzzjoni: Seguna xi minn daqqiet iħaddem ukoll il-kwartina, ir-rima mqabbża, il-prosodija u anki xbihat tradizzjonali. Mela f’antoloġija poetika bħal din insibu tlaqqigħ bejn l-antik u l-ġdid, bejn it-tradizzjoni u l-modern.

Stilistikament Seguna juża numerali, parenteżi mhux tas-soltu u simboli oħrajn li jintrabtu mal-formoli matematiċi, abbrevjazzjonijiet u sigli li naraw jew nissubixxu (bla ma rridu) kull waqt, ladarba ’l barra mid-“dar”. Fil-versi fejn jaħkem l-element soċjali Seguna joqrob ħafna lejn il-poeproża. B’Kull Rispett... (bir-Rispett Kollu) niltaqgħu ma’ stil, lessiku u ritmu li jfakkar f’poeżija bħal Monologu mill-Gżira tal-Isponoż ta’ Daniel Massa jew fil-poeproża ta’ Victor Fenech. Fit-tħaddim tal-lessiku Seguna jħobb juża apposta kliem jew frażijiet klixè li jħobbu jħaddmu l-politiċi, il-partiti, il-mezzi tal-komunikazzjoni u l-establishment in ġenerali. L-esperimentazzjoni grafika tkompli permezz ta’ kliem imwaħħal ma’ xulxin mingħajr l-ispazju tradizzjonali bejn kelma u ta’ warajha, kliem miktub anki vertikalment jew li jifforma għamliet jew xbihat differetni fuq il-karta bajda. Hekk, il-poeżija Minn Ġewwa Nett titqiegħed f’erba’ kaxxi konċentriċi, miktuba b’ittri ta’ daqsijiet differenti. Grafikament toħroġ miċ-ċentru għall-perimetru bħalma l-ħsieb jitwieled fuq ġewwa biuex wara joħroġ ’il barra. Hemm l-idea tal-poeżija introspettiva li tiġi rrappreżentata anki grafikamnet fuq il-paġna bajda. Hemm saħansitra poeżiji miktubin rashom ’l isfel, versi oħra li trid taqrahom b’mera quddiem il-ktieb. Taraġ ’il Fuq tingħata l-għamla ta’ taraġ, filwaqt li Siġra tinkiteb f’għamla ta’ siġra.

Hemm ukoll il-partijiet impoġġijin bejn il-virgoletti li jirriflettu partijiet minn diskors li l-poeta donnu ma jinsa qatt, imma fl-istess ħin diskors klixè li jsir mill-bosta. Hemm ħafna spazji bojod jew li jitħallew vojta apposta biex jistiednu lill-qarrej jieqaf, jaħseb u jixtarr dak li qara. Seguna jislet ukoll mil-lingwaġġ jew diskors virtwali li jsir waqt ic-chat u jara f’fenomenu bħal dan theddida kontra wliedna.

Għeluq:

24, Triq Ħad-Dwieli ta’ Omar Seguna huwa wkoll prova ċara li hemm sens ta’ kontinwità u mhux qtugħ bejn il-poeżija li nkitbet fl-ewwel nofs tas-seklu 20, dik tat-tieni nofs tas-seklu 20 u fl-aħħar nett dik li qed tinkiteb illum fil-bidu tat-tielet millennju. Din il-ġabra ta’ poeżiji hija akkumpanjata wkoll minn cd li fih wieħed isib bħal e-book fejn ikun jista’ jisma’ l-poeżiji moqrija fuq il-kompjuter filwaqt li jsegwi t-test tagħhom akkumpanjat mid-dimensjoni fotografika. Poeżiji oħrajn huma akkumpanjati minn vidjows marbutin mat-tema. Din l-idea tkompli torbot il-prodott poetiku ta’ Omar Seguna mad-dinja moderna tat-teknoloġija informatika li tgħin iktar milli ttellef lill-bniedem modern fl-apprezzament tiegħu tal-letteratura.

Patrick Sammut