.jpg)
Illum Alfred Massa nafuh bħala
poeta, rumanzier u esejista. Huwa President Onorarju tal-Għaqda Poeti Maltin.
L-ewwel rumanz li ppubblika kien Is-Salib
tal-Ġiżirana fl-1972. Taħt il-Ħarruba
huwa l-ħdax-il rumanz li qed jippubblika. Jifrex fuq 170 paġna u huwa
mqassam f’21 kapitlu ta’ tul li ma jgħajjix lill-qarrej.
Id-dimensjoni temporali:
Ir-rakkont jiftaħ fi żmien
il-Milied, x’imkien matul is-snin 50, mela Malta fil-bidu meta wara tmiem
it-Tieni Gwerra Dinjija kienet qed tirkupra bil-mod ħafna mill-qirda, it-tifrik
u l-faqar li dan il-kunflitt ħalla warajh. Massa jgħidilna li kien żmien meta
t-televiżjoni kienet għadha lanqas daħlet fid-djar Maltin.
Jekk ir-rumanz jiftaħ fil-waqt
preżenti (is-snin 50), f’kapitlu 3 Massa jmur lura fiż-żmien permezz ta’
analessi jew flashback. Hawn Pawlu
s-sagristan jiftakar fl-imgħoddi tiegħu. Huwa hawn fejn jibda r-rakkont
sekondarju ġewwa r-rakkont ewlieni, fejn naraw lil Pawlu żagħżugħ flimkien ma’
sieħbu Xandru, u l-ewwel laqgħat bejn Pawlu u Ġorġina.
F’kapitlu 19 Massa jerġa’ jmur
“Lura għall-bidu tal-ġrajja...”, mela lura għar-rakkont ewlieni (li kien waqaf
f’kapitlu 3). Nerġgħu niftakru fil-mewt ta’ Stephen u l-vojt li ħalla warajh.
Huwa hawn fejn tinħall kobba oħra rigward l-aġir negattiv ta’ Xandru. Fl-aħħar
tliet paġni tar-rumanz jgħaddu bosta snin fejn naraw lil Pawlu u Katrin
jixjieħu u jsiru nanniet; mela sseħħ qabża temporali wiesgħa.
Osservazzjonijiet tematiko-soċjo-antropoloġiċi:
Il-familja ewlenija f’dan ir-rakkont
hija l-familja Caruana, eżempju tal-familja Maltija tradizzjonali fejn taħkem
fuq kollox l-għaqda, bit-tfal jistudjaw u wara jilagħbu fl-għelieqi, u bir-Ruzarju
jingħad qabel ma kulħadd jinġabar fis-sodda. Kien anki żmien meta l-injoranza xi
drabi kienet twassal għal traġedji mhux mistennija, u anki żmien meta tfajla li
tinqabad tqila qabel iż-żwieġ kien ikollha tinqafel ġewwa minħabba sens qawwi
ta’ mistħija u l-biża’ minn ilsien in-nies u l-umiljazzjoni li jaqa’ fuq isem
il-familja. Jissemmew ukoll il-faqar,
l-injoranza li wasslet għal familji kbar, irġiel miżżewġin fis-sakra, swat
lin-nisa, tfajliet stuprati u tqal qabel iż-żwieġ, ittri anonimi u
kuljunar.
Minkejja dan hemm ukoll elementi
moderni, fosthom l-idea tal-mara emanċipata – Katrin – li titħalla tiddeċiedi
hi lil min tiżżewweġ, jew li tqum fuq tagħha u ma tħallix lill-ġenituri
jagħmlulha l-bsaten fir-roti. L-emanċipazzjoni tista’ tinftiehem anki f’sens usa’:
hija dik tar-raġel li jifhem li deċiżjoni fil-familja trid tittieħed mhux minnu
biss imma mill-membri kollha.
Ir-rumanz huwa miżgħud b’tagħrif
ta’ natura storika u folkloristika dwar tradizzjonijiet, xnihat, twemmin u aġir
tal-imgħoddi. Jaħkmu l-valuri tat-twemmin Nisrani.
Bħal f’rumanzi oħrajn tiegħu,
anki hawn Massa jsemmi spiss il-futur, mela d-destin, li ħadd ma jaf x’jostor.
Lejn l-aħħar tar-rakkont tidħol it-tema tal-adozzjoni. Fl-aħħar kapitlu nassistu
għall-qlugħ minn għeruqha tal-ħarruba u għat-tqattigħ tagħha minħabba li
l-għalqa kienet se tinbena. Dan hu rifless tal-bidla li ż-żmien iġib miegħu u
tal-fatt li Malta kienet bdiet tintlaqat mill-iżvilupp - f’rabta mal-industrija
tal-bini - li ħakem lil pajjiżna fis-snin 60, 70 u 80.
Personaġġi:
In-nisġa tar-rumanz hija msejsa
fuq għadd ta’ personaġġi li l-parti l-kbira tagħhom tintrabat mat-tajjeb -
fosthom il-membri tal-familja Caruana u l-Kappillan Dun Anton – imma hemm ukoll
personaġġ li jintrabat iktar mal-ħażin – Xandru. Pawlu, missier Stephen, jifhem
li parti mit-tort għall-mewt ta’ ibnu huma l-ġenituri ladarba qatt ma spjegawlu
x’kien il-misteru wara l-ħarruba. Fl-ewwel nofs tar-rumanz bħal taħkem
l-istorja ta’ mħabba bejn Pawlu u Ġorġina, biex, wara li tmut din tal-aħħar,
Massa jintroduċi personaġġ ieħor – it-tfajla Katrin – u b’hekk jerġa’ jagħti
enerġija ġdida lir-rakkont. Hemm żewġ personaġġi bl-isem ta’ Stephen, u t-tnejn
huma ulied Pawlu, minn nisa differenti. Dawn it-tnejn bħal jgħaqqdu flimkien
il-ftuħ tar-rumanz mal-għeluq, l-ewwel parti (ir-rabta Pawlu-Ġorġina) mat-tieni
parti (ir-rabta Pawlu-Katrin) tar-rakkont. Strutturalment dan jagħti ċerta
simmetrija lill-istorja ta’ dan ir-rumanz.
Id-dimensjoni figurattiva:
Preżenza qawwija u rikurrenti
fir-rumanz hija l-ħarruba xiħa li tinftiehem bħala palk li fuqu seħħew ħwejjeġ
differenti (qtil, suwiċidju, inċidenti, namrar, logħob tat-tfal, waqtiet ta’
solitudni, avveniment sopranaturali) mġarrba minn persuni differenti fi
żminijiet differenti. Hija kienet mistkerrha mill-kbar u mfittxija miż-żgħar.
Xejriet stilistiċi:
Fir-rumanz titħaddem ħafna
n-narrazzjoni, imma mhux l-ewwel darba li Massa jidħol direttament fir-rakkont
biex jintroduċi l-kumment jew ħsieb personali tiegħu. Jistaqsi għadd ta’
mistoqsijiet dwar l-awtorità,
l-ubbidjenza, il-progress, filwaqt li jqiegħed f’konfront id-dinja tal-bieraħ,
bir-regoli tagħha, u dik tal-lum, fejn taħkem iktar libertà li mhix dejjem pożittiva.
Diġà mill-bidu Massa jibda jibni ċerta tensjoni
drammatika f’rabta mal-misteru li hemm moħbi wara l-ħarruba xiħa. Parti
mill-għan ta’ Massa hu anki li jnissel ċertu patos fil-qarrejja: hawn l-awtur jipprova jmiss il-qlub tal-qarrejja billi
jirreferi għal ħsus qawwija bħall-ħniena u s-sens ta’ ħasra biex b’hekk
jistieden lill-qarrejja jipparteċipaw fl-istess rakkont.
Massa
jalterna bejn narrazzjoni, partijiet djalogati u kumment personali permezz ta’
leħen in-narratur-awtur. L-awtur iħallat ir-rakkont mistħajjel (li jirrigwarda
lil Pawlu, Xandru, Ġorġina u ħbiebha) ma’ fatti storiċi u reali (it-Tieni
Gwerra Dinjija).
Fir-rakkont
traġiku dwar omm u missier Ġorġina nsibu rakkont (numru tlieta) ġo rakkont (dak
sekondarju, Pawlu u Ġorġina) ġo rakkont (dak ewlieni, Pawlu u Katrin miżżewġin
bl-ulied). Iż-żmien tar-rakkont numru tlieta huwa dak fejn naqraw ukoll dwar it-tfulija
u l-imgħoddi ta’ Wenzu (mela x’imkien lejn l-aħħar parti tat-tieni nofs
tas-seklu 19, bidu seklu 20) biex nifhmu aħjar il-karattru diffiċli tiegħu, li
kien diġà għadda minn bidla oħra.
Kontra
x-xorti ħażina u l-kruha tal-gwerra jew li taf toffri l-ħajja in ġenerali hemm
l-imħabba dejjem tissaħħaħ bejn Pawlu u Ġorġina. Dan il-kuntrast hu parti
essenzjali mill-istil li jħaddem l-awtur ladarba ma jixtieqx jgħejja
lill-qarrej b’avvenimenti koroh biss.
Hemm
drabi meta Massa jikkonċentra fuq dak li jkun għaddej f’moħħ il-personaġġi
tiegħu (bħas-sens ta’ suspett, biża’ u disperazzjoni). Hemm drabi meta Massa
jħalli fil narrattiv miftuħ apposta biex jerġa’ jaqbdu aktar tard matul
ir-rakkont. Drabi oħra Massa jintroduċi komplikazzjonijiet ġodda biex iġedded is-saħħa
tar-rakkont, biex wara taħkem ir-rikonċiljazzjoni taħt għamliet differenti. Teknika
strutturali għal qalb Massa hija l-alternanza bejn tiġrib pożittiv (waqtiet ta’
ferħ) u tiġrib negattiv (inkwiet differenti). Lejn l-aħħar tar-rumanz Massa
jibda jorbot fil ma’ ieħor biex jgħaqqad ir-rakkont sħiħ f’ħaġa waħda li
tagħmel sens.
Għeluq:
F’dan
ir-rumanz Massa jippreżenta l-ħajja kif inhi: bl-inżul u t-tlajja’ tagħha,
bil-ferħ u n-niket, bis-sabiħ u l-ikrah. Taħt
il-Ħarruba huwa rumanz realista u soċjali fejn Massa jurina l-bniedem kif
inhu, bl ebda tiżjin jew kożmetika żejda. Fih l-awtur jagħti spazju kemm lil
personaġġi nisa u rġiel, u temporalment jifrex il-ġrajja tiegħu fuq mill-inqas
tliet ġenerazzjonijiet. Kif rajna hu rakkont li jifrex fuq medda ta’ żmien li
tibda x’imkien lejn l-aħħar tas-seklu 19 u tkompli sas-snin tar-rikostruzzjoni,
eżattament wara t-Tieni Gwerra Dinjija. Taħt
il-Ħarruba hu rumanz miktub b’lingwaġġ nadif u li żgur jinżel tajjeb ma’
min iħobb jaqra bla ħafna tbatija u ħsibijiet żejda, imma fl-istess ħin xogħol
li jagħti kemm pjaċir kif ukoll tagħrif storiko-soċjali siewi, flimkien ma’
valuri pożittivi.
Patrick Sammut
