THE RELUCTANT HEALER – PATRICK SAMMUT INTERVIEWS AUTHOR LOU DROFENIK

1.       The Reluctant Healer is your most recent novel. When and from where did it come from?

The novel came from a conversation during one of the interviews I held in 1989 in Malta. A long time ago now. We spoke about domestic violence and the disrespect women face especially if they are uneducated. When I transcribed the interview a sentence struck me and stayed with me. ‘My dear over there they have an uspeakable wound.’ It took many years and a few novels later that this sentence crystallised and became a novel.

2.       Mention two or three favourite themes in your narrative.

I did not write this novel with a particular theme in mind. I want to leave it to the reader to work out the themes. Once I heard Laura’s voice, I knew what her character was like. I enjoyed writing about her, about her search for her origins, discovering she had the same gift her grandmother Mariannina had. As I was writing I travelled with her to Gozo and watched her falling in love not only with the island of her birth but also with the young man she had known in her childhood.

3.       Who are the readers of your novels? What type of feedback do you have?

I actually had very good feedback so far. Readers have told me they became very emotionally involved in the narrative and couldn’t put it down.

4.       How is The Reluctant Healer different from your previous novels? Are there any common elements?

This is very different to the other novels as it doesn’t have any historical facts in it. It is purely a narrative dealing with a young woman’s search to find who her parents were. Unknowingly she had been living within a web of lies, and had she not gone to Gozo she would never have discovered her true identity.

5.       A short message the younger generations regarding books, reading and literature?

Reading opens the world for us. A good book takes us on a journey where no plane or train or bus can go, it makes our hearts soar to unimaginable heights. I love reading.

MADWAR ĦAJTI - POEŻIJI ta’ Jonathan Balzan, 2018

Din hija t-tielet ġabra ta’ poeżiji ta’ Jonathan Balzan wara Irdieden (2013) u Kilometri (2016). Din id-darba f’Madwar Ħajti Balzan qed jagħtina għażla ta’ 80 poeżija li kiteb bejn l-2015 u l-2017. Il-ktieb jinkludi fih ukoll kummenti ta’ natura kritika mill-pinna ta’ Andrew Sciberras, Louis Briffa, Oliver Friggieri u Achille Mizzi.

Dik li jħaddem Balzan matul il-ġabra hija lingwa li tirrifletti Malti attwali li ma jsib ebda diffikultà biex jadatta ruħu għad-dinja tat-tielet millennju. Naqraw kliem bħal “strimjati”, “illejbiljawni”, “skrin”, “klawneski”, “jiddribilja” u oħrajn.

Is-saħħa ta’ Balzan qiegħda fil-poeżiji konċiżi, mela poeżiji relattivament qosra. Ir-rima mbewsa hija karatteristika li tirrikorri sew u li drabi tikkontribwixxi għall-mużikalità u r-ritmu tal-poeżija, drabi oħra tinħass bħala limitazzjoni.

Jolqtu similitudnijiet u lingwaġġ figurattiv bħal: “ir-ramel mal-alka bħal kupuni,/ tobżoqhom spagettati/ bħal valuri inkaljati.” (Alka); “Bħal żewġ ħutiet mifluġin [...] għexna s-snin” (Akkwarju); “bħal       wirdiena ninfiltra minn xaqq ta’ maqbar/ infittex fil-Valhalla ta’ Odin refuġju-mutu.” (Mewti l-Passaport); jew “Biz-zokkor li billejtli fuq xufftejja/ xorta ntiegħem il-morr tal-ħajja/ bħal xmara dejjem għaddejja.” (Capuccino)

Għadd ta’ poeżiji ta’ Balzan huma versi ta’ impenn soċjali. Hekk f’Aħmadi Murtaza jikteb dwar it-tielet dinja bil-miżerja kollha tagħha, imma paradossalment hienja fis-sempliċità tagħha mqiegħda f’kuntrast mad-dinja neo-liberali li Balzan jittratta b’ironija. Il-balal f’din tal-aħħar huma ta’ natura figurattiva (“mill-maħżen ta’ kliemhom/ iħaġġru bl-ingravata lil nieshom”) imma jħallu danni ikbar. Hamad Alroosan hija dwar il-mewt ta’ mijiet  fil-baħar Mediterran, filwaqt li Eroina Balzan jittratta d-dinja tal-vittma tad-droga u l-figura ta’ Kristu “bil-pjagi miftuħin”. Mela hawnhekk jinħass matul il-versi ta’ Balzan l-għarfien tal-Ieħor li hu inqas ixxurtjat minna.

Għalhekk tema oħra li tispikka fil-versi li naqraw f’Madwar Ħajti hija t-twemmin Nisrani. B’Dirgħajn Beraħ hija poeżija li fuq naħa tqiegħed l-aljenazzjoni tad-dinja materjalista, fuq l-oħra l-għarfien ta’ dak li jmur lil hinn mill-materjali: it-twemmin. Din it-tema tispikka wkoll fil-poeżija Fil-Katidral ta’ San Stiefnu, mifhum bħala spazju fejn hemm is-sliem u b’hekk jistieden għar-riflessjoni. F’dinja bierda u indifferenti Balzan jindirizza lil Kristu u jagħmarlu “Stenbaħ minn ngħasek imsallab f’darek,/ erġa’ kun protagonist Golgotjan,/ tad-demm u l-laħam irrenja Spartan/ mhux tal-bronz fuq għuda xkatlata kkamlata.”

F’Kamarti naqraw dwar il-ħsieb li ma jistrieħx  - anki quddiem “dinja arena grotteska” (Ibqa’ fil-Ġuf Imħaġġeġ) - imma jibqa’ jhewden fuq ħwejjeġ differenti. Jittaffa xi ftit u temporanjament bis-saħħa tal-kitba.

F’din il-ġabra poetika ġdida nsibu wkoll xi poeżiji marbutin ma’ vjaġġi u spazji lil hinn minn xtutna. F’Mount Pumori l-Everest issir simbolu tal-ostakli li wieħed jiltaqa’ magħhom matul il-ħajja. Għalhekk dawn ta’ Balzan - fejn l-ambjent naturali u miftuħ iservi bħala kuntrast mal-għeluq u l-ġenn tal-ħajja  kwotidjana u beltija -  jixtiequ jkunu wkoll versi ta’ kuraġġ u ħeġġa.

Dawn ta’ Jonthan Balzan poeta u maratoneta jfakkru fil-fatt li l-ħajja hija fuq kollox vjaġġ kemm fiżiku (fejn il-bniedem iġarrab l-isbuħija tad-dinja naturali u anki ta’ dik arkitettonika u artistika), kif ukoll ġewwieni u spiritwali (fejn dak li jkun iġarrab fuq naħa t-tbatijiet ta’ min twieled taħt stilla ħażina u fuq l-oħra s-saħħa tal-fidi).

Patrick Sammut
(Ġunju 2018)

BIL-BOQXIEX - POEŻIJI ta’ Louis Briffa, 2018

Din hija t-tielet ġabra ta’ poeżiji ta’ Louis Briffa, wara Bil-Varloppa (maħruġ mill-PEG fl-2006),  u The Tale of a Grasshopper and a Tomato and other poems (maħruġ mill-awtur stess fl-2009, bi traduzzjonijiet għall-Ingliż ta’ poeżiji tiegħu minn Rose Marie Caruana). Bil-Boqxiex (maħruġ mill-awtur stess, 2018) jiġbor fih mas-68 poeżija, apparti għadd ta’ ħajku u tanka. Huma poeżiji li kiteb bejn l-2006 u l-2017, ħafna minnhom ta’ ċertu tul, imma dan huwa  l-punt b’saħħtu fil-versi ta’ Briffa li bħal mastrudaxxa tas-sengħa jaħdem bil-galbu, bi preċiżjoni, filwaqt li vrusu mhumiex għal kulħadd proprju għax mirqumin u jħaddmu Malti mill-isbaħ.

Louis Briffa jqassam il-poeżiji tiegħu  f’disa’ taqsimiet differenti: i. Bertrand u Jien (u hawn naraw ir-relazzjoni bejn missier u iben); ii. Tempesta; iii. Fjakkolata; iv. Misteri tat-Tbatija; v. Petali mill-Italja u minn Spanja; vi. Qtar mill-Miġra; vii. Difiża tal-Ambjent; viii. Versi tad-Dissidenza; u, ix. Konfetti. Mela permezz ta’ vrusu Briffa qed iberraħ lilu nnifsu u jikxef dak li matul is-snin ġarrab fuq livelli differenti.

Bil-Boqxiex jinkludi wkoll kummenti kritiċi mill-pinna ta’ tliet personalitajiet magħrufa sewwa fil-qasam  tal-letteratura Maltija u tal-apprezzament kritiku letterarju: Oliver Friggieri, Charles Briffa u Tarċisju Zarb.

Preżenza hija poeżija inkluża fit-tielet parti “Fjakkolata”. F’din il-poeżija ta’ mħabba magħmula minn tmien strofi ta’ tulijiet differenti u mill-vers ħieles, Briffa jesprimi l-ġibda lejn il-maħbuba tiegħu billi jqabbel karatteristiċi tal-ġisem femminili ma’ karatteristiċi tal-pajsaġġ naturali. Għalhekk l-għajnejn għandhom mix-xmajjar, is-sider mill-iġbla, in-nifs sħun mit-tperpir tal-ġwienaħ ta’ farfett, il-fomm niedi fuq il-wiċċ mir-raġġi tax-xemx “jigdmu”, id-dirgħajn mill-fergħat iħaddnu l-arja, u l-bqija. Dan kollu anki biex jiġi enfasizzat il-fatt li din l-imħabba għandha mis-safa, mill-ħajja u mill-enerġija tal-elementi naturali. Il-jien-poeta jirrifletti u jfaħħar lill-int-maħbuba li tħalli dan l-effett bla limiti fuqu u ġewwa fih. Hi poeżija fejn l-appell għas-sensi hu qawwi: il-viżjoni, il-mess, is-smigħ, it-togħma.

Venezja hi parti mill-ħames taqsima li tittratta t-tema tal-vjaġġ lil hinn minn xtutna, anki din miktuba fuq mudelli strutturali ħielsa. Interessanti hi d-dedika lil poeta kontemporanju ieħor, Norbert Bugeja, anki hu bniedem li vvjaġġja ħafna. Jolqtu wkoll xbihat u lingwaġġ bħal fil-versi, “mal-mewġ malinkoniku ta’ lag/ jiffriża xemx/ tkaska/ l-emboli tad-demm?” Nirrepeti, din ta’ Briffa mhix poeżija għal kulħadd imma għall-magħżula, għalkemm jista’ jitpaxxa biha kull min għandu għal qalbu l-ilsien Malti u jieħu gost jara kif dan ilsienna jaf jadatta ruħu bla diffikultà għal kull ħsieb u sentiment bħalma biċċa njama tajba taf tadatta ruħha għal forom differenti. Poeta bħal Briffa jilgħab b’dan ilsienna minkejja li din mhix logħba tat-tfal imma waħda serja li tirrikjedi ħsieb profond, konċentrazzjoni, sagrifiċċju u ħin twil ta’ rfinar.  Hu hawn fejn jirbombja f’moħħ il-qarrej it-titlu tal-ktieb, Bil-Boqxiex, din l-għodda li tgħin lil dak li jkun jirfina  l-prodott finali sakemm joqrob kemm jista’ jkun lejn il-perfezzjoni.

Din ta’ Briffa hija “logħba” magħmula mhux biss minn kliem ta’ nisel Semitiku, imma anki ta’ nisel Romanz u Anglo-Sassonu li jadatta sew għall-Malti: “tkaska”, “profużi”, “jinterċettaw”, “vaxxelli”, “maestrija”, u bosta oħrajn. Flimkien dan il-kliem ta’ nisel differenti jiżfen bħal waltz perfett li jpaxxi lill-qarrej, anki permezz ta’ ritmi mexxejja li jimbuttawk taqra bla sforz vers wara l-ieħor, strofa wara l-oħra.  Hu interessanti dan l-esperiment fejn naraw din id-djalettika bejn poeta kontemporanju Malti u belt Ewropea li minkejja li distanti għandha bosta karatteristiċi li jorbtuha ma’ art twelidna.

Anki L-Għanja taċ-Ċinja u l-Poeta hi parti mit-tielet taqsima u li tittratta t-tema tal-imħabba. Din id-darba però Briffa jagħżel li jħaddem metrika u prosodija tipikament tradizzjonali: endekasillabi (ħafna minnhom alternati bejn pjani u tronki) imqegħdin fi kwartini bir-rima mqabbża fejn it-tieni vers jaqbel mar-raba’. Din hi poeżija ispirata mill-kanzunetta Something ta’ George Harrison, mela din id-darba d-djalettika hi bejn poeta Malti u dan il-kantant Ingliż u parti mill-grupp The Beatles.

Nagħlaq b’kumment ta’ Norbert Bugeja: “Il-kitba [ta’ Briffa] tressaq lejna l-lemħiet ta’ senswalità    mgħobbija b’tifsir li minn jum għal jum faċli jaħarbilna. Briffa jagħtina forma nċanata bil-galbu. L-għarfien ġewwieni, imbagħad, jafdah f’idejna.”

Patrick Sammut 

(Ġunju 2018)

L-ISTAR TAL-IMGĦODDI ta’ Alfred Massa, Horizons, 2018. ISBN 978-99957-75-18-6

Illum isem Alfred Massa huwa wieħed familjari ma’ dawk kollha li jħobbu l-letteratura Maltija. Massa stess qatta’ parti kbira minn ħajtu jagħti kontribut siewi u attiv f’dan il-qasam, kemm bħala editur ta’ paġni letterarji, bħala membru ta’ għaddiet letterarji differenti, bħala parteċipant attiv waqt programmi radjufoniċi u anki bħala President u issa President Onorarju tal-Għaqda Poeti Maltin. Kif nafu, huwa wkoll kittieb u awtur ta’ numru ta’ ġabriet ta’ poeżija, ta’ rakkonti, kif ukoll ta’ għadd imdaqqas ta’ rumanzi.

L-Istar tal-Imgħoddi ra d-dawl għall-ewwel darba fis-sena 1977 u kien ippubblikat mill-Klabb Kotba Maltin. Dak iż-żmien it-tipa kienet kemxejn irqiqa u r-rakkont kien jifrex fuq 90 paġna filwaqt li d-dedika kienet “Lil dawk kollha mjassrin mill-barrani.” Is-sena 2018 rat it-tieni edizzjoni ta’ dan ir-rumanz u dan proprju f’għeluq il-50 sena minn mindu l-eks Unjoni Sovjetika u dawk li kienu l-Qawwiet tal-Patt ta’ Varsavja invadew dik li kienet iċ-Ċekoslovakkja, bejn nhar it-Tlieta 20 u nhar l-Erbgħa 21 ta’ Awwissu 1968. F’dan ir-rumanz rivedut u mmodernizzat, Massa żamm kważi l-istess dedika: “Lil dawk il-popli mjassrin mill-barrani”, kif ukoll id-Daħla tal-Prof. Ġużè Galea li kien kiteb fl-1975. It-tipa hija ikbar u b’hekk din id-darba r-rakkont jinfirex fuq 160 paġna, filwaqt li jinżamm l-istess numru ta’ kapitli (ħdax b’kollox). Massa jinkludi fl-aħħar tal-ktieb kummenti minn personalitajiet differenti dwar l-istess rumanz meta kien ħareġ fl-1977.

Dwar dan ir-rumanz Galea jikteb li Massa jislet moral jew messaġġ li jolqot lill-qarrej u jġiegħlu jirrifletti. Jgħid ukoll li Alfred Massa għandu ħabta jinqeda bir-rakkont ħalli jistħarreġ dwar problemi li jolqtu l-ħajja tal-bniedem u fl-istess ħin biex ifisser il-fehma tiegħu u jargumenta fuq il-mottiv u l-effett ta’ dawk il-problemi. F’dan ir-rumanz storiku Massa jkteb dwar valuri li qed jiġġennbu aktar maż-żmien qed jgħaddi: familja, tjieba, irġulija, ħbiberija,u fidi fil-Ħallieq. Din ta’ Ġużè Galea hi Daħla li nkitbet 48 sena ilu imma għadha attwali sal-ġurnata tal-lum.

L-ewwel paġni jlaqqgħuna ma’ familja: in-narratur, martu Nina u ż-żewġ uliedhom, Alexander u Godfrey. Ftit wara però n-narratur, Karm, li studja l-Mediċina, iħabbar flashback li toħodna bosta snin lura. Fiċ-Ċekoslovakkja – li tinsab wara l-Purtiera tal-Ħadid - għaddejja mewġa ta’ ħelsien taħt il-President Svoboda u s-Segretarju tal-Partit Komunista, Alexander Dubcek. Massa mill-ewwel jagħtina ċerti dettalji storiċi biex idaħħalna fis-sitwazzjoni politiko-storiko-soċjali tal-mument. Ningħataw data preċiża – it-13 ta’ Lulju 1968 – meta Karm u sieħbu, li kienu għadhom żgħażagħ, waslu fiċ-Ċekoslovakkja għal btala wara li spiċċaw l-istudji universitarji tagħhom. Diġà minn hawn toħroġ għad-dawl waħda mit-temi rikorrenti fil-kitba ta’ Massa, id-Destin: “nemmen b’qalbi kollha fid-destin.”

Mekkaniżmu narrattiv għal qalb Massa huwa d-deskrizzjoni u l-attenzjoni għal dettalji anki topografiċi, fejn isemmi saħansitra momument tal-bronż iddedikat lill-poeta Ċekoslovakk Jan Kollâr. Jiġu nklużi anki referenzi intertestwali, bħal meta Massa jislet parti mill-poeżiji ta’ Dun Karm Psaila Lil Malta u aktar ’il quddiem, Spes Ultima, filwaqt li ma jonqosx l-użu tal-qwiel kemm bil-Malti kif ukoll xi wħud bil-Latin. Massa jinkludi bosta tifkiriet ta’ Malta fil-passat, fosthom tradizzjonijiet u passatempi li ntilfu maż-żmien.

Il-waqt li fih isibu ruħhom iż-żewġ żgħażagħ turisti Maltin fi Praga hu wieħed fejn jinħassu kemm tensjoni kif ukoll inċertezza, u b’hekk jgħaddulhom numru ta’ dubji u biżgħat proprju għax f’pajjiż komunista u fejn il-Knisja Kattolika hija klandestina u mxekkla mir-reġim. Minn ċertu punt ’il quddiem Massa jintroduċi storja ta’ ħbiberija u mbagħad ta’ mħabba bejn ġuvni Malti u tfajla Ċekoslovakka, Nina. Hawn l-istampa żgħira tar-rakkont fittizzju titqiegħed fuq sfond ħafna ikbar: avvenimenti storiko-politiċi ta’ natura drammatika. Huwa hawn fejn tixref tema oħra importanti fil-kitba ta’ Massa: il-fidi bħala sabar u kuraġġ f’mumenti ta’ periklu kbir.

Bħal dejjem, il-lingwa li jħaddem Massa hija waħda nadifa u l-istorja hija ġeneralment lineari b’waqtiet li jimmiraw biex jaħsdu lill-qarrej. L-Istar tal-Imgħoddi hu rumanz dwar il-ġlieda bejn it-tajjeb u l-ħażin, il-ħelsien u l-jasar ta’ poplu, imma anki dwar l-imħabba ta’ bejn ġuvni Malti u tfajla Ċekoslovakka. Massa jurina li bħala poplu ċ-Ċekoslovakki la huma poplu iblah u lanqas wieħed li tbellagħlu r-ross bil-labra, l-aktar iż-żgħażagħ.

Ir-rakkont jikseb ċerta saħħa meta naqraw bil-vjaġġ li l-protagonisti jibdew lejn il-ħelsien. Dan huwa vjaġġ fiżiku diffiċli u li jieħu ħafna żmien. Intant Massa jfakkarna li fost is-suldati invażuri kien hemm min mhux kuntent anki għax sfurzat jagħmel xogħol bħal dan. Naqraw dwar inizzjattivi min-naħa taċ-Ċekoslovakki biex ifixklu kemm jista’ jkun lill-invażuri. Hawn Massa jislet tagħrif storiku direttament minn gazzetti lokali, xi ħaġa li ġieli ttul xi ftit wisq u b’hekk tista’ ddejjaq, minkejja li wieħed irid jammetti li permezz t’hekk l-awtur jiċċara iktar il-kuntest politiko-storiku li fih qiegħed il-ġrajja fittizzja tiegħu.

Il-qarrej jingħata ftit nifs mit-tensjoni meta mir-realtà kiefra tal-belt ta’ Praga okkupata mill-forzi Sovjetiċi, Massa joħodna fid-dinja idillika tal-boskijiet u l-kampanja ta’ Pisek u l-madwar. Hawn jintroduċi nota ambjentalistika: “[F]himt kemm aħna l-Maltin neqsin minn ġmiel ta’ dik ix-xorta, imma fhimt ukoll kemm il-bniedem hu fid-dmir li jibża’ għall-ambjent, mera tal-kobor u l-imħabba tal-Ħallieq.” Minkejja sitwazzjoni nazzjonali mwiegħra, naqraw dwar aħbarijiet tajba f’rabta ma’ dak li jseħħ lill-protagonisti.

B’xi mod dan ir-rakkont ifakkar ukoll fl-ostakli, fit-tiġrib u fil-perikli li l-immigranti-refuġjati jkollhom jgħaddu minnhom anki llum: firda mill-maħbuba, biża’, inċertezza, mewt. Massa jurina kemm il-ħajja taf tkun paradossali: jorbot waqt ta’ ħelsien u ferħ ma’ wieħed fejn hi b’saħħitha l-mewt. B’hekk niltaqgħu ma’ siltiet deskrittivi (fejn jiġu alternati pessimiżmu u ottimiżmu) u oħrajn riflessivi.

148 paġna wara li tibda l-flashback Massa joħodna lura għall-preżent. Mid-dittatura mmorru lura għad-demokrazija; fuq naħa, il-mewt, il-firda mill-persuni li nħobbu, u fuq l-oħra, l-imħabba bejn mara u raġel, il-familja, l-ulied. Taħkem l-idea li l-ħajja tal-bniedem mhix waħda faċli imma min-naħa l-oħra hemm is-solidarjetà u l-fidi f’ħajja aħjar.

Għal xi wħud rumanz bħal dan jista’ ma jinżilx tajjeb għax għandu laqtiet moralistiċi, daqskemm jista’ jinżel tajjeb ma’ min iħobb rakkont nadif, bla kumplessitajiet żejda. L-Istar tal-Imgħoddi, 50 sena wara l-invażjoni tal-Unjoni Sovjetika fiċ-Ċekoslovakkja u 41 sena mill-ewwel edizzjoni tiegħu llum bħal jerġa’ jakkwista l-attwalità tiegħu f’dinja, u mhux biss ’il bogħod minna imma qrib sew tagħna, fejn il-qawwiet tal-poter għadhom jimmanipulaw l-imħuħ dgħajfin, f’dinja fejn ir-rispett lejn in-natura naqas qatigħ u f’dinja fejn il-movimenti ta’ popli sħaħ, it-tiftixa għal ħajja aħjar u l-ġlieda bejn ħażin u tajjeb għadhom b’saħħithom sew.

Patrick Sammut (Lulju 2018)