Is-siltiet
versifikati:
Grasso
jagħżel li jiftaħ Imrar b’silta poetika bl-isem ta’ Jitbexxaq is-Siparju:
isservi bħala tip ta’ daħla jew introduzzjoni fejn l-awtur jistqarr li dak li
kiteb kien fuq kollox għalih u mhux għall-qarrej. Ix-xebh bejn is-siparju li
jinfetaħ biex jibda dramm u l-bidu tal-qari ta’ dan il-ktieb hu evidenti. Dik
tal-qarrej se tkun titwila bla dewmien.
Silta poetika oħra, dejjem magħmula
bl-endekasillabu, hija Għeżież
Ġenituri. Jinħass it-ton ċiniku,
sarkastiku u pessimist, imma fl-istess ħin realist. Il-ħajja tinftiehem bħala
mixja lejn il-mewt. Mela, Grasso jistaqsi, biex jifirħu l-ġenituri u l-qraba
meta titwieled tarbija? Żgur li din hija kitba li ħtieġet ċertu kuraġġ biex rat
id-dawl. Grasso hawn ileħħen dak li spiss naħsbu imma ftit għandna l-kuraġġ li
nberrħuh.
Silta oħra ġġib l-isem ta’ Min hu miegħi u min mhux miegħi, kontra
tiegħi. Jinħassu influwenzi ta’
kittieba bħal Edgar Allen Poe u l-letteratura gotika. Hemm ix-xbieha tal-ħassad
bħala simbolu tal-mewt, u anki l-patibolu. Hemm ukoll il-bniedem li jitpaxxa
jiġi ttorturat u jaqla’ s- swat. Jitħaddem lessiku li jfakkar fit-torturi medjevali jew ta’ żmien
l-Inkwiżizzjoni.
Min-naħa l-oħra Kelmet Ħoru għandha mit-talba, mir-rit
u mill-indirizz lil dan l-alla li għandu mill-passat imbiegħed. L-ixbihat li
Grasso jnissel għandhom mill-mitoloġiku u mis-surreali. Imbagħad, Erba’ Bewsiet lil Marti Maryanne,
jittrattaw kemm l-imħabba kif ukoll il-mewt. Dwar id-differenza bejn il-bniedem
u l-annimal huma l-versi Kelmtejn liż-Żewġ Qtates Uliedi, Carvia u Craver.
Il-kittieb jindirizza lil żewġ qtates li ġabar mit-triq biex jasal għal
distinzjoni partikolari: il-bniedem jaf li xi darba jrid imut; l-annimal le.
Versi
f’forma ta’ talba indirizzata lill-Mulej huma Għalija u Għal Min Hu Bħali.
Anki hawn jispikkaw il-biża’, id-dlam u l-lejl li ma jħallikx tistrieħ. F’It-Tebgħa tal-Bniedem Grasso jikteb dwar il-bniedem li jmut,
jindifen u ma jibqax ta’ did-dinja. Wieħed jistaqsi: liema hi t-tebgħa li
jsemmi? Hija l-mewt li tibdel lil ġisem il-bniedem f’“moqżiżerija”? Anki f’Ir-Raqda Grasso jitlob lill-Mulej biex iqum mir-raqda u jisma’ talbu u jilqgħu
f’waqt diffiċli. Huma versi li jesprimu inċertezza u twemmin fl-istess ħin, mela
għajta minn qiegħ ir-ruħ.
Ġeneralment dawn il-partijiet versifikati (li
f’ċerti każi jeħtieġu limatura fejn jidħlu aċċenti ritmiċi) jleħħnu
l-ħsibijiet, it-thewdin u t-turmenti l-aktar profondi, mistura u mdallmin li
spiss aħna lkoll ikollna maħżunin f’moħħna imma nibżgħu nberrħuhom. Għalhekk xi
partijiet minnhom jistgħu jdarrsu lil dak li jkun.
Ir-rakkonti:
Is-seba’ rakkonti li jippreżentalna Grasso f’Imrar ivarjaw fit-tul: l-iqsar wieħed hu ta’ seba’ paġni bl-isem ta’ Ġawhra
Mitlufa, filwaqt li l-itwal wieħed itul mat-38 paġna u jġib
l-isem ta’ Id-Darsa. Huma rakkonti li spiss huma ispirati minn
sitwazzjonijiet ta’ niket.
L-Ixkupa hu
rakkont ta’ 15-il paġna fejn Grasso jittratta t-temi tax-xogħol u tal-imħabba,
flimkien mat-tradiment. L-awtur jidħol f’moħħ il-protagonist, mela fil-psike
tal-bniedem li jgħaddi minn waqtiet ta’ ċertezzi, imma anki minn oħrajn ta’
dubji u inċertezzi, ġenn u għira. Huma dawn tal-aħħar li jġagħluh jagħmel
ħwejjeġ tal-waħx, anki jekk ikun l-iktar bniedem kwiet. Teknikament Grasso
jħaddem id-djalogar u n-narrazzjoni fit-tielet persuna, flimkien mas-sempliċità u l-konċiżjoni. Huwa jirrakkonta b’ċerta
impersonalità klinika. Naqraw
dwar l-ipokrisija, id-dgħjufija tal-bniedem, il-ħabs, l-omiċidju u s-suwiċidju.
Dan Grasso jirrakkuntah daqslikieku qiegħed josserva ħajjiet privati minn barra
t-tieqa.
In-narrazzjoni
fl-ewwel persuna titħaddem f’Ġawhra Mitlufa, fejn Grasso jalterna bejn
il-ħolm u r-realtà. Huwa rakkont
dwar persuna li m’għadhiex ħajja. Jalternaw it-tifkira pożittiva tagħha u
n-niket tat-telfa tagħha minħabba l-mewt. Din hija wkoll kitba dwar ħbiberija
ta’ veru, dwar it-twemmin li jsaħħaħ, dwar id-determinazzjoni u l-vokazzjoni,
imma anki dwar it-timbru li jħallu fuqna nies tajbin. Il-qarrej jinduna li
Sergio Grasso spiss iħobb jintroduċi dik it-twist tal-aħħar, li tista’
tkun kemm tajba kif ukoll ħażina.
Lil
Sergio Grasso narawh bħala r-rakkontatur orali ta’ dak li jislet direttament
minn fomm il-popolin fir-rakkont Id-Destin ma Tixtriehx b’Karlin (li
jtul 17-il paġna). L-awtur joħodna lura fi żmien il-furbani, meta Malta kienet
magħmula minn ftit irħula li kienu spiss taħt it-theddida tal-invażur. Naqraw
dwar il-Maltija Katrin u Arif il-barrani. Hawn Grasso jmiss aspetti bħalma huma
l-ilsien ħażin tan-nies tar-raħal rigward min jgħix fl-istess raħal, in-nuqqas
ta’ karità, l-għira,
id-disperazzjoni li titwieled min-nuqqas ta’ għajnuna li wieħed isib madwaru,
l-istigma li ma taħrabx minnha, is-suwiċidju bħala s-soluzzjoni unika u finali
li sserraħ minn kull tbatija, u, paradossalment, il-mewt bħala l-att estrem ta’
mħabba.
Rakkont
twil f’dil-ġabra huwa dak li jġib l-isem tal-ktieb, mela Imrar (35
paġna). Naqraw dwar żmien meta kienet moda l-familja estiża u l-figura
tat-tabib kienet waħda ewlenija. Min qed jirrakkonta hawn huwa l-iben, li qed
jiftakar. Grasso jittratta r-relazzjoni missier-iben u anki t-tema tal-mard.
Fuq naħa hemm il-missier li jaf li ma fadallux wisq ħajja u li qed jipprova
jgħaddi t-tagħlim lil ibnu (tagħlim li jgħid li trid tapprezza kull ħlejqa
ħajja); fuq l-oħra hemm l-iben li għadu ma fehemx il-gravità tas-sitwazzjoni. Kontra dan kollu hemm il-leħen
sarkastiku tal-mara li jilqgħu d-dar. Hawn jidħlu aspetti oħra bħaż-żwieġ fi
kriżi u l-problema tax-xorb, in-nuqqas ta’ korteżija mal-klijenti min-naħa ta’
ċerti ħaddiema taċ-ċivil (xi ħaġa li toħroġ ukoll f’Id-Destin ma Tixtrihx
b’Karlin), l-għażż, l-indifferenza, u mill-ġdid is-suwiċidju. Imrar hu
wkoll rakkont dwar theddid, inkwiet bejn il-miżżewġin, omm possessiva u
vjolenti, ipokrisija, u anki dulur ta’ min tilef lil missieru u ma fadallu lil
ħadd lil min iħobb ħlief lil annimal ċkejken. Grasso jikteb kemm dwar waqtiet
ta’ disperazzjoni, kif ukoll oħrajn ta’ sopravivenza. Teknikament hawn, Grasso
jagħti kas ta’ ċerti dettalji li jirrendu lill-persunaġġi verament ħajjin:
ġestwalità, mod kif
jitkellmu u jilbsu. U dan jagħmlu kemm permezz tad-djalogi kif ukoll bis-saħħa
tad-deskrizzjonijiet li jinfilza bejn djalogu u ieħor. Jispikkaw il-laqmjiet
bħal il-Flifloppuwa, Ċettina ż-Żebbuġija, Franġisku l-Kallu u Wenzi l-Pompi, li
jkomplu jagħtu lewn partikolari lir-rakkont. Parti mit-teknika narrattiva huwa
anki l-ħolm sabiħ u anki l-inkubi li jkollu l-iben. Anki hawn bħala tmiem
Grasso jagħżel twist li taħsad, tixxokkja, għalkemm tiġi rrakkontata
b’mod normali, daqslikieku xejn ma kien xejn. Grasso jagħti laqta makabra
lit-tmiem ta’ Imrar, tmiem tassew effettiv.
Ostji Misruqa huwa wieħed mir-rakkonti l-qosra (10 paġni). Spazjalment Grasso
jqiegħed l-azzjoni l-ewwel ġewwa dar, imbagħad ġewwa knisja, biex fl-aħħar
joħodna ġo masġar mudlam fejn isseħħ quddiesa sewda. Dan tal-aħħar huwa spazju
fejn isseħħ il-ġlieda bejn il-ħażin u t-tajjeb. Did-darba Grasso jerfagħalna
tmiem kemxejn enigmatku. Jerġa’ jidher element rikurrenti bħalma hu l-biża’ fuq
naħa u fuq l-oħra l-kuraġġ li jixref f’persuna f’ċerti ċirkustanzi.
Rakkont mill-qosra ieħor huwa Żewġ Ċrieket (14-il paġna). L-ispazji fejn isseħħ l-azzjoni huma fittizzji għalkemm
għandhom mir-realtà tar-raħal Malti. Jissemmew problemi
soċjali bħal żwiġijiet imkissrin, omosesswalità u tqala qabel iż-żwieġ, imma anki l-faqar. Mill-ġdid niltaqgħu
mal-figura tal-mara possessiva. Hemm ukoll l-ispazju taċ-ċimiterju. Bħala
rakkont għall-ewwel jidher bla sorpriżi, imma lejn l-aħħar bħal jaħsdek.
Mir-reali Grasso jgħaddi għas-surreali, il-fantastiku u s-seħer. Terġa’ tinħass
sewwa influwenza minn kittieb bħal Edgar Allan Poe. Mill-ġdid jiġu ttrattati
temi bħall-mewt u l-ħajja, il-flus u l-imħabba. Ir-rakkontar isir bla ħafna
patos u għalhekk b’ċertu distakk emozzjonali.
Sergio Grasso jagħlaq bl-itwal rakkont tal-ġabra, Id-Darsa. Min qed jirrakkonta huwa żagħżugħ. L-ambjent huwa dak tal-famlja.
L-awtur jinkludi parenteżi dwar ċerti preġudizzji li l-Maltin ibatu minnhom
rigward nies ta’ ġilda sewda. Mill-ġdid niltaqgħu mal-omm goffa fi kliemha.
Kontra l-omm, il-figura tal-missier hija inqas awtoritarja u tifhem iktar
lill-iben li qed jirrakkonta. Kontra l-kliem niggieżi tal-omma hemm l-umoriżmu
tal-missier li f’ħin minnhom jgħid, “Qed tagħmlu qisu leħaq is-sema. Qisux
l-ewwel wieħed li ggradwa! Daħħalha f’moħħok li llum issib aktar gradwati minn
pastizzara.” (p. 171) Dawk tal-omm u tal-missier jirriflettu żewġ tipi ta’
attitudnijiet opposti kif wieħed iħares lejn il-ħajja: wieħed joħodha biċ-ċajt
u l-oħra kollha pjanijiet u serjetà. Teknikament insibu partijiet
twal djalogati li jagħtu l-ħajja lir-rakkont. Id-diskors hu dak ta’ kuljum.
Bil-mod il-mod Grasso jintroduċi ċerti dettalji li jindikaw sinjali ta’
ossessjoni jew komportamenti abnormali fil-protagonist li jsir dentist u li
jibda jsejjaħ lid-dras “għeżież tiegħi”. Dan xi ftit jew wisq jista’ jfakkar
f’Gollum u ċ-ċurkett tiegħu li kien isejjaħlu “My prescious”, f’Lord of the Rings ta’ J.R. Tolkien. Hawn jiġi ttrattat każ ta’
skiżofrenija, u ta’ bniedem mimli kunflitti ġewwiena. Hemm ukoll il-parodija
meta Gelotte, il-protagonist, jitkellem u jittratta lid-dras daqslikieku kienu
l-familja tiegħu. Din il-fissazzjoni ta’ Gelotte bil-mod il-mod twassal għall-climax li għalkemm jinħass li qed joqrob bil-mod, il-qarrej ma jobsorx kif se
jkun eżattament. Min-normalità ta’ tliet kwarti tar-rakkont
ngħaddu għax-xokk tal-paġni aħħarija.
Għeluq:
Inħoss li dan huwa bidu tajjeb u soddisfaċenti għal
Sergio Grasso fil-qasam tan-narrattiva lokali. Wieħed ma jistax ma jiftakarx
fil-kitbiet ta’ missieru, Anton, li huwa wkoll ippubblika l-ewwel ktieb tiegħu
meta kellu bejn wieħed u ieħor l-istess età, fl-1974. Nemmen li Sergio Grasso bil-kitba tal-waħx imma anki
b’xejriet soċjo-eżistenzjali jista’ jappella sewwa għall-ġenerazzjoni żagħżugħa
li dejjem tfittex l-alternattiv f’kull qasam. Dan huwa ġeneru li ġie żviluppat
sewwa minn Anton Grasso matul dawn l-aħħar 38 sena, imma żgur li jista’ jkollna
aktar sorpriżi min-naħa ta’ ibnu jekk jibqa’ jieħu l-kitba bis-serjetà. Nemmen ukoll li jekk din id-darba l-pubblikatur ta’ Imrar kien l-awtur stess, darb’oħra għandu jagħmel il-kuraġġ u jfittex
pubblikatur li jgħinu jberraħ aktar minn kitbietu. Milli qrajt Sergio Grasso
bħala kittieb jipprometti tassew.
Patrick Sammut
No comments:
Post a Comment