Dan huwa s-27 volum ta’ stejjer
ta’ Anton Grasso li jiġbor fih 28 storja ġdida, stejjer li qatt ma ġew
ippubblikati qabel. Huwa wkoll it-52 ktieb f’karriera li tinfirex fuq medda ta’
40 sena. Dawn huma stejjer li ilhom li nkitbu imma jinħass sew li Grasso
rfinahom qatigħ sabiex wasal biex ħoloq prodott eċċellenti maħdum b’sengħa.
TEMATIKA U PERSONAĠĠI:
Anton Grasso hu kittieb li jitfa’
dawl fuq l-irkejjen l-iktar imdallmin ta’ moħħ il-bniedem. Ir-rakkont Ossessjoni hu wkoll dwar ix-xewqa
għall-mewt minn min tilef id-dawl t’għajnejh. In-nuqqas ta’ aċċettazzjoni ta’
diżabilità jinbidel
f’ġenn u fi ħtieġa li jmut kull min jipprova jidħol fil-ħajja ta’ min iħossu
kkundannat. L-Arċipriet iddur madwar
dan il-personaġġ, imma lejn l-aħħar jispikkaw iż-żewġ ajjutanti tiegħu li
jidħku daħka bis-sagristan li spiss approfitta ruħu mit-tjubija tal-arċipriet. Anki
f’Delitt ta’ Kull Wieħed Grasso
jikxef dak li qatt ma tobsor li hemm mistur f’qalb jew f’ruħ il-bniedem. Hawn
jitberrħu fatti li jwaħħxu, delitti li ilhom moħbija snin twal, weġgħat li
mhemmx duwa għalihom. Hemm ġennati li l-bniedem kapaċi jagħmel bla ma qatt
qabel ikun ħaseb fihom.
Dawra mar-Raħal hija dwar ġita mar-raħal li xiħ jagħmel ma’ wliedu
fuq karozzin qabel ma jmut. Il-mewt tasal bla ma tissemma b’isimha u lanqas
tinftiehem bħala ħaġa terribbli. Hija mewt imdawra b’sens ta’ hena u li ġġib
is-serħan aħħari. Wieħed jibqa’ jistaqsi jekk dak li qalet in-nies kienx verità.
Il-mewt, flimkien mal-kesħa,
jerġgħu jissemmew bħala tema fi Tliet
Taħbitiet. Hawn niltaqgħu ma’ tliet personaġġi, tnejn ħajjin u wieħed
mejjet li jinsabu ġo kamra għalihom. Kollox idur ma’ din is-sitwazzjoni
għalkemm Grasso jiftaħ permezz tal-analessi jew flashbacks. Ċirkostanza enigmatika li seħħet fl-imgħoddi tintrabat
mal-istess ċirkostanza fil-preżent. L-awtur ifakkarna li hemm ħwejjeġ li jseħħu
minkejja li ma nistgħux nispjegawhom: kollox hu rrakkuntat donnu minn taħt
l-ilsien. Rakkont ieħor li jdur madwar tliet personaġġi hu Dwiefer: fosthom hemm bidwi missier u bintu li sa ftit qabel kienet
biss xbieha fuq kwadru. Il-mewt
terġa’ f’Żewġ Ittri: wara dak li
jidher normali jixirfu veritajiet akbar li jinkixfu gradwalment. Hemm mewt
doppja: l-omiċidju li diġà sar u
s-suwiċidju premeditat. Anki f’Lejliet
it-Tieġ dak li għall-bidu jidher normali u parti mill-ħajja ta’ kuljum
bil-mod il-mod jinbidel f’avveniment li jaħsadna.
Ir-rakkont li jġib l-isem ta’ din
il-ġabra hu b’saħħtu tassew. Mistoqsija ċentrali hija: “Xi jwassal lil xi ħadd
isir qaddis, ieħor qattiel?” Fuq naħa hemm qattiel ta’ tfajliet li jżomm
l-irjus tagħhom; fuq l-oħra studenta tal-psikoloġija f’Londra. Hemm l-anti-climax tal-aħħar – l-iskoperta li
l-qattiel mhux wieħed -, u l-għarfien li l-ħajja għandha element qawwi
tal-assurd. Dan kollu jintrabat mal-kumplessità ta’ moħħ il-bniedem: “Il-moħħ, Sara, ma tistaħ
teħodlu kopja.” Il-kumplessità
tan-natura tal-bniedem toħroġ ukoll f’Baqra:
il-bniedem jinftiehem bħala ħlejqa maħkuma mill-passjoni u mill-ġibdiet
istintivi, imma anki bħala kreatura b’moħħ li jirraġuna, jhewden u jara kif
jeħles minn sitwazzjoni li ma togħġbux biex
jakkwista oħra aħjar.
Il-bniedem bħala ħlejqa kumplessa
u l-għarfien eċċellenti tal-psike umana jerġgħu jispikkaw f’Għibien, ir-rakkont li jagħlaq din
il-ġabra. Qatt ma nistgħu nkunu ċerti minn bniedem jew nafuh mija fil-mija.
Hemm ukoll l-għarfien li l-mewt dejjem tħuf, anki jekk dak li jkun ma jkunx qed
jistennieha.
F’bosta mir-rakkonti tispikka
r-relazzjoni bejn is-sessi jew anki ż-żwieġ (ara Tfajla Miġnuna, Koxox
tat-Tiġieġ u It-Tielet Raġel).
F’dan tal-aħħar niltaqgħu mal-femme
fatale, u l-imħabba tinftiehem bħala ossessjoni u aspett kumpless li mhux
faċli għall-bniedem. Anki hawn hemm żewġ forzi mqegħdin f’kuntrast: l-eros u t-thanatos (imħabba vs mewt).
Hemm imbagħad Tliet Nisa Ħoxnin, rakkont li għandu
kemm mir-reali kif ukoll mill-inkredibbli. Huwa dwar id-dgħjufija tal-bniedem
anki minħabba r-regħba li tista’ twasslu biex jitlef ħwejjeġ li huma iktar
prezzjużi mill-flus u minn kull għana materjali.
STIL:
L-istil li juża Anton Grasso
fin-novelli tiegħu huwa wieħed mexxej. Xi drabi jħaddem l-ewwel persuna
singular, drabi oħra d-diskors dirett. Tispikka l-konċiżjoni, bi ftit
ripetizzjonijiet, ladarba l-kelma Grasso jiżinha qabel ma jniżżilha. Dawk
tiegħu huma rakkonti li jwasslulna azzjonijiet tal-waħx imma b’mod kirurġiku,
fejn apposta hija nieqsa kull tip ta’ emozzjoni. Dan jidher f’rakkonti bħal Tisjir u Dwiefer. Uħud minnhom huma stejjer li ma jitwemmnux u li jħallu
lill-qarrej jimmaġina kif jistgħu jkomplu. F’It-Tifel tal-Inċirata Sewda naqraw dwar fatti li jseħħu bejn
id-dinja reali u dik tal-ħolm. Hawn hemm elementi li jfakkru fl-istorja ta’ Bajda Silġ u s-Seba’ Nani, imma hawn
kollox hu meħud f’dinja totalment differenti fejn jaħkem l-oppost, il-waħx, u
t-tmiem hu wieħed fejn inixxi abbundanti d-demm. Id-dlam, l-għar, in-nani,
jistgħu kollha jkunu l-biżgħat li kulħadd xi darba jew oħra jinħakem minnhom.
Il-waħx li Grasso jikteb dwaru f’Lejliet
it-Tieġ hu differenti mill-waħx sopranaturali: hu dak li nġibu fuqna
minħabba l-egoiżmu tagħna. Il-biża’ u d-demm jerġgħu jispikkaw fi Tfajla Miġnuna: dan hu rakkont b’saħħtu
fejn ħajja u rreċtar isiru ħaġa waħda. Anki hawn, dik li fil-bidu tkun ħajja
normali bejn koppja żagħżugħa miżżewġa tinbidel f’film tal-biża’ li jispiċċa
jagħlaq b’tila ħamra daqs id-demm imxerred f’delitt.
L-element gastronomiku jispikka
kemm f’Tisjir, kif ukoll f’Laħam is-Sinjuri. Anki hawn Grasso
jitlaq min-normalità biex
gradwalment jibdel r-rakkont f’wieħed aħrax sakemm jilħaq tmiem li jixxokkja.
Kitba bħal din tista’ tfakkar fil-films tar-reġista Britanniku Peter Greenaway,
fosthom The Cook, the Thief, his Wife and
her Lover (1989) fejn taħkem il-metafora kulinarja. Hemm ukoll ġustizzja li
l-ebda bniedem – fqir jew sinjur – ma jaħrab minnha fl-aħħar mill-aħħar.
Ċerti partijiet tar-rakkont Karru bla Kuċċier ifakkru fil-kitbiet
ta’ Edgar Allan Poe, l-aktar l-ambjent gotiku, imdallam, imma anki l-istil li
jimbuttak taqra bla nifs, letteralment. Grasso jirrakkonta dak li jista’ jseħħ
fir-realtà,
minkejja l-inkredibiltà u
l-kruha tiegħu, jew dak li seħħ diġà u li
ħasad fil-laħam il-ħaj. Hawn titħaddem ukoll it-tielet persuna singular. Anki
f’Żewġ Ittri r-ritmu jgħaġġel tassew
sa mill-bidu nett, donnu l-qarrej qed jiġi mbuttat minn id inviżibbli li
ġġagħlu jħoss tensjoni, sens ta’ urġenza u qtigħ ta’ nifs. Drabi oħra jaħkem
sens ta’ kalma, imma anki ta’ stennija matul ir-rakkont kollu (ara Dawra mar-Raħal).
Bidu u tmiem jintrabtu flimkien
f’Tapit tal-Borra; fin-nofs hemm
ir-rakkont li jservi bħala fil li jgħaqqad kollox. Imħabba, delitt u mewt jimxu
id f’id biex joħolqu rakkont li jfakkar fi stejjer kapolavuri tal-letteratura
Russa, fosthom dawk miktubin minn Dostojevski. Bidu u tmiem jerġgħu jorbtu
flimkien f’Qed Jippruvaw Joqtluni,
b’rakkont li għandu struttura ċiklika. Fin-nofs insiru nafu l-għaliex
tat-titlu. Rakkont bħal dan ifakkarna li Grasso jirrakkonta ġrajjiet li spiss
iseħħu fi spazji mdallmin, ġrajjiet li jikxfu l-fatt li s-soċjetà hija marida. Dan u aspetti oħra bħad-delitt u
l-biża’ mill-mewt jorbtu l-kitba ta’ Grasso anki mal-giallo Taljan miktub minn kittieba bħal Carlo Fruttero u Franco Lucentini.
F’Iċ-Ċurkett il-preżent jitħallat mal-imgħoddi: hemm rakkont
(fil-preżent) ġo rakkont ieħor (fil-passat). Jitħaddmu żewġ vuċijiet narranti
differenti, filwaqt li Grasso jinkludi wkoll elementi mir-realiżmu maġiku
bħas-seħer, anki fit-tmiem, meta realtà u seħer jintrabtu flimkien. F’Iċ-Ċawlun
– rakkont li jinbena fuq kollox fuq id-djalogu - dik li tidher laqgħa
każwali bejn tfajla sabiħa u pittur għażeb f’bar tiżvolġi f’rakkont tas-sħaħar
bi tmiem imdemmi. Is-seħer jerġa’ jispikka f’Il-Ħannieqa: fih insibu t-twemmin fi ħwejjeġ li jmorru lil hinn
minn xtutna – bħat-twemmin
fil-mejtin-ħajjin -, u t-twemmin fis-seħer li għandhom oġġetti partikolari.
Anki hawn taħkem ċerta kesħa li tasal biex treżżaħ saħansitra lill-qarrej
permezz tas-sengħa li biha Grasso jibni r-rakkont.
Ċerti drabi r-rakkont – ara L-Arċipriet – jilħaq ċerta tensjoni u
jinkludi elementi li joqorbu lejn il-ġeneru tal-biża’, imma t-tmiem jerġa’
joħodna lejn in-normalità
tal-ħajja. It-taħlita bejn xeni mill-passat u oħrajn mill-preżent isseħħ ukoll
f’Żewġ Ittri, u din flimkien ma’ ingredjenti
narrattivi bħall-imħabba, l-għira, l-istint, il-qtil, il-ħbiberija, il-piż
tal-ħtija, u l-biża’ mill-konfront wiċċ imb wiċċ. Anki hawn titħaddem
il-gradazzjoni li twassal għall-climax
aħħari li jħallik bejn maħsud u bejn issummat.
Hemm drabi meta n-narratur
jindirizza direttament lill-qarrejja. Hekk f’Dinja Mudlama jikteb, “Tridu tafu l-istorja? Ngħidhielkom.” Dan hu
rakkont qasir li għandu xi ħaġa minn Misery
ta’ Stephen King li ħareġ fl-1987. Hawn il-qarrej jinżamm f’atmosfera ta’
stennija u tensjoni għalkemm fl-istess ħin iħoss x’jista’ jiġri lejn it-tmiem.
L-istennija u t-tensjoni jinħassu wkoll fi Dwiefer;
hemm ukoll ir-rakkont fir-rakkont, il-mixja minn dak li jidher normali
għall-ksur tar-regola u l-makabru.
F’Lejliet it-Tieġ Grasso jħaddem numru ta’ similtudnijiet wara
xulxin: “Bħal deffien jibża’ minn dellu [...] bħal għalliem imbeżża’ minn
klassi studenti [...] bħal qattiel li lejlet l-esekuzzjoni tiegħu [...]” Dan
jgħin lill-qarrej jifhem aħjar liema elementi jixtieq jinsisti fuqhom il-kittieb.
Anki hawn, għalkemm il-qarrej jistenna li x’imkien l-affarijiet se jmorru mhux
kif suppost, xorta Grasso jissorprendina proprju fl-aħħar linji tar-rakkont.
Fid-deskrizzjonijiet esterni li
jagħti Grasso tal-personaġġi strambi (ara Dwiefer)
il-qarrej mill-bidu jibda jfittex elementi speċifiċi li jistgħu
jikkaratterizzawhom kemm psikoloġikament kif ukoll il-mod kif iġibu ruħhom
aktar ’il quddiem. Hemm diġà ċerta
rabta bejn dak li qed jiġi deskritt u kif se tiżvolġi l-azzjoni jew kif jista’
jintemm ir-rakkont.
Hemm ukoll drabi meta Grasso
jitfa’ l-attenzjoni tiegħu fuq ċerti dettalji ċkejknin imma li jafu jżewqu
r-rakkont: ħsejjes, oġġetti, fwiħat partikolari (ara Il-Baqra). F’dan ir-rakkont miktub fl-ewwel persuna singular, min
qed jirrakkonta huwa wkoll il-manipolatur tal-azzjoni. Hu rakkont li ma
jispiċċax u dan iħalli lill-qarrej jhewden dwar kif jista’ jkompli. Hemm
imbagħad rakkonti – bħal Koxox tat-Tiġieġ
– fejn id-diskors idur madwar ħwejjeġ ta’ bla importanza, donnu rifless
tad-diskors li spiss nisimgħu matul parti kbira tal-jum fuq il-mezzi tax-xandir
lokali.
Fi Ħġejjeġ in-nar bħal donnu jrodd lura ċertu bilanċ ladarba permezz
tiegħu l-fqir bħal jieħu lura dak li jkun ħa qablu s-sinjur. Hawn id-delitt
makabru bħal jiġi rrakkuntat minn ċerta distanza, mela b’ċerta oġġettività.
SPAZJI:
F’Iċ-Ċurkett spazji lokali jalternaw ma’ oħrajn li jmorru lil hinn
minn xtutna (bħal Spanja). L-Arċipriet
hija ambjentata fix-xlokk ta’ Malta. Anki Dawra
mar-Raħal hija ambjentata fi spazju magħluq fejn “Ilsien in-nies iweġġa’”.
Spazji oħrajn huma l-bar (Iċ-Ċawlun),
u Londra (Ġenn fl-Aqwa Tiegħu). Anki
l-azzjoni f’Tapit tal-Borra tiżvolġi
barra minn Malta. Hawn it-ton hu wieħed melankoniku, l-istaġun hu dak xitwi
fejn jaħkmu l-lejl u l-borra. Wara l-preżenza tal-borra u l-mużika tal-vjolin
hemm ċerta poeżija. Għaxija tal-Ħarifa
hija ambjentata ħdejn il-baħar, l-ispazju fejn iseħħu laqgħat mhux mistennija
imma anki traġedji, u b’hekk fil-baħar jindifnu bosta misteri (ara wkoll Delitt ta’ Kull Wieħed). Min-naħa l-oħra
l-azzjoni ta’ Waħda Minnhom isseħħ
fl-ambjent magħluq ta’ orfanatrofju.
GĦELUQ:
Kif jidher minn hawn fuq Ġenn fl-Aqwa Tiegħu hi ġabra ta’
rakkonti li tissejjes fuq għadd sabiħ ta’ elementi li jagħmluha interessanti
ferm. Huma elementi li żgur jgħinu lill-qarrej biex jaqra l-kitbiet ta’ Anton
Grasso bla diffikultà u b’gost
kbir. Mill-ġdid Ġenn fl-Aqwa Tiegħu
hu wkoll prova li llum Grasso m’għadux biss marbut strettament mar-rakkont
tal-waħx, imma dan hu kittieb misjur u ta’ esperjenza kbira li jaf joħroġ
mill-pinna tiegħu kitbiet li jappellaw għal varjetà ta’ qarrejja. Ta’ min jiftakar li s-sena 2014 se
timmarka l-40 sena minn mindu Grasso ħareġ l-ewwel ktieb tiegħu, Ilieli bla Qamar (1974), anki dak ġabra
ta’ stejjer.
Patrick Sammut
No comments:
Post a Comment