TRIFOLJU TA' LWIEN - Mario Attard, Patrick Sammut u Frank Zammit

Tliet poeti fi ktieb wieħed

(Mario Attard, Patrick Sammut, Frank Zammit: TRIFOLJU TA’ LWIEN.  Ġabra poetika, 2014. ISBN: 978-99957-0-725-5. 94 faċċata)

Illum ilkoll nafu kemm hija iebsa li poeta jippubblika vrusu fi ktieb.  Ftit li xejn huma dawk il-pubblikaturi li lesti jagħtu lill-poplu dan is-servizz, peress li jifhmu li l-poeżija tappella għal ftit nies, allura mhumiex lesti jidħlu għal dan ir-riskju għax jibżgħu li l-kotba tal-poeżija jibqgħulhom ma’ wiċċhom. 

  Kienet din ir-raġuni li Mario Attard, Patrick Sammut u Frank Zammit iddeċidew li jippubblikaw flimkien uħud mill-versi li nisġu f’dawn l-aħħar snin.

Il-Ġabra għammduha Trifolju ta’ Lwien; u tabilħaqq hekk hi.  Trifolju għax hawn il-qarrej isib versi ta’ tliet poeti u lwien għat-tiżwiqa ħelwa ta’ temi u stili li tawna Attard, Sammut u Zammit, temi li wara kollox jitfgħu dawl fuq il-poeżija lokali kontemporanja.

Mario Attard jista’ bir-raġun kollu jitqies bħala l-poeta l-aktar anzjan fost dawn it-tlieta.  Il-poeżija tiegħu tikxef ċerti diżappunti li minn żmien għal żmien iltaqa’ magħhom f’mumenti partikolari.  Huwa josserva t-tibdil li jseħħ madwaru u ma jonqosx li jesprimi l-fehma tiegħu dwaru (Pjazza Santa Margerita).

Il-poeżija ta’ Attard hi speċi ta’ kwadretti varji impinġijin b’pinzellati tal-imgħoddi.  Dan hu sinjal li l-poeta jiġu waqtiet fuqu meta jħossu jbati minn nostalġija għall-passat u kemm kemm ma jixtieqx li ċerta tip ta’ ħajja terġa’ lura għalli kienet.

It-temi ewlenin li jittratta Mario huma diversi: minn dawk patrijottiċi (Apoloġija lil Rużar Briffa), sa oħrajn romantiċi (Ir-raġel tal-Barrakka) u reliġjużi (Il-lejla ġejt imtaqqal).  Meta l-qarrej jifli sewwa l-versi ta’ dan il-poeta jsib li ċ-ċentru tagħhom huwa l-bniedem.  Attard jixtieq jidħol f’komunikazzjoni mal-qarrej u forsi għalhekk iħaddem stil kemxejn prożajku biex ikun żgur li l-ħsieb tiegħu jasal sħiħ għandu.

Min-naħa l-oħra, il-poeżija ta’ Patrick Sammut hija espressjoni personali li tikxef il-veru karattru sensittiv ta’ dan il-poeta.  Bħal Mario Attard, Sammut ukoll xejn ma jħossu kuntent bil-ħajja ta’ madwaru u ħafna drabi jikkundanna bla tlaqliq l-istil ta’ ħajja li tħaddan is-soċjeta` kontemporanja.  Tant hu hekk, li jilmenta b’diqa, “li qed negħrqu sewwa fil-ħama bla ma nafu...” (Forsi xi darba); fl-istess ħin jitlob ħerqan biex l-istess soċjeta` tindaf mill-ġdid.

Patrick Sammut juża d-deskrizzjoni bħala arma biex ipoġġi quddiem il-qarrej kwadri realistiċi  u jużahom bħala spunt biex jesprimi ħsibijietu (L-għadira mill-gallarija) u (Fuq ir-ramla).  Xi drabi Sammut ikun anki sarkastiku (Pawsa).  Għalih l-importanti li jħeġġeġ lill-qarrej jirrifletti ftit dwar il-messaġġ li jkun hemm moħbi fil-versi tiegħu.

Interessanti l-figura materna li l-qarrej isib referenza għaliha f’ċerti poeżiji: (Tifkira ta’ omm, Ħarstek fuqi); figura li hija referenza diretta għall-imħabba li l-poeta kellu u għad għandu lejn ommu li għalkemm ħallietna numru ta’ snin ilu, xorta waħda għadha ħajja fil-memorja tiegħu.  Biżżejjed il-qarrej jaqra l-espressjoni ta’ Sammut: “mingħajrha iswed u baħħ” (Mingħajrek).

Patrick Sammut hu l-bniedem li jfittex is-serħan f’dinja utopja li ma jista’ qatt isibha f’waħda materjalista, għalhekk ma jħossux komdu fiha (Karnival solitarju).  Dan jagħmlu billi sikwit ikun figurattiv fl-espressjonijiet tiegħu, aspett pożittiv li jikxef il-maturita` poetika tiegħu.

“Frank Zammit huwa emigrant li jġorr lill-patrija miegħu”.  Hekk kiteb dwaru fid-Daħla ta’ din il-Ġabra l-Prof. Oliver Friggieri.  Ta’ min ifaħħar l-imħabba ta’ dan il-poeta lejn art twelidu u lejn ilsienna, li għalkemm jinsab daqstant ’il bogħod minn Malta  - ilu l-Awstralja sa mill-1984  - b’danakollu, ma nesa qatt lil pajjiżu u l-letteratura tiegħu.

Huwa żar lil Malta diversi drabi u allura seta’ jinnota ċertu tibdil li seħħ fostna matul is-snin.  Dan it-tibdil xejn ma jidher sodisfatt bih; anzi, jistaqsi sogħbien: “Fejn hi dik Malta li ħallejt warajja?” (L-aħħar salut).  Forsi l-aktar li tweġġa’ qalb il-poeta hija d-dehra ambjentali.  Huwa jħoss in-nuqqas tal-kampanja u jara l-konkrit jieħu post il-ġebla lokali.

Iżda mhix biss.  Tant hu, hekk li jistqarr: “Il-ħajja saret bla sens u bla sura” (Taħt miżieb iqattar). Il-poeta jidher imdejjaq anki b’ċerti esperjenzi personali li għadda minnhom u li donnhom ħallew effett ikrah fuqu (Tħallunix waħdi!).  Imdejjaq ukoll bl-inġustizzji li qiegħda toffri d-dinja ta’ żmienna (Jien iben is-Sirja).  Bħalma ma jħossux sodisfatt anqas bit-taqlib jew tibdil li seħħ fin-nisġa tal-poeżija lokali (Linji ġodda).  Fl-aħħarnett, il-ħsieb tal-mewt ukoll inissel fih ċertu swied il-qalb (Fil-ħofra tal-irmied).

Trifolju Ta’ Lwien għandu preżentazzjoni differenti mill-kotba li aħna mdorrijin bihom, iżda xorta waħda hu ktieb attraenti.  Il-qarrej isib bijografija dettaljata ta’ kull poeta u Studju kritiku mill-Professur Oliver Friggieri li jqis lil dawn it-tliet poeti bħala “interpreti tar-realta` bejn tmiem is-seklu għoxrin u s-seklu l-ġdid.” 

Għalkemm kull poeta jittratta temi differenti minn sħabu, iżda l-qarrej żgur li jintebaħ illi l-poeżija moderna resqet pass sewwa lejn dik prożajka; tant li kważi, l-prosodija tilfet għal kollox is-siwi tagħha.

Reċensjoni ta’ Alfred Massa