OSSESSJONI ta’ Carmel Scicluna

(Publikazzjoni Merlin Publishers Ltd, 2013)

Ossessjoni huwa rumanz ta’ 155 paġna li permezz tiegħu Carmel Scicluna rebaħ il-Konkors Letterarju tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb/Aġenzija Żgħażagħ. Jinqasam f’erbatax-il kapitlu - uħud minnhom ta’ paġna jew ftit iktar, oħrajn ħafna itwal -, u żewġ epilogi li jieħdu l-forma ta’ ittra. L-ewwel impressjoni ta’ min jibda jaqra dan ir-rumanz hi li Scicluna b’xi mod jew ieħor telaq minn xogħol klassiku dinji bħalma huwa Lolita ta’ Nabakov (hemm din ir-relazzjoni ambigwa bejn raġel ta’ 40 sena u tifla ta’ 10 jew 11-il sena) u fakkar fil-ġrajja ta’ Salman Rushdie minħabba r-rumanz tiegħu The Satanic Verses (hemm il-plot sekondarju fejn ċellula Musulmana qed tippjana li toqtol kittieb – it-tema tal-Fatwa - li qed jittraduċi xogħol ewlieni biex tkun tista’ tapprezzah id-dinja anki mhix Musulmana), żewġ kittieba għal qalbu ħafna. Imma aktar ma wieħed jaqra aktar jinduna li Scicluna jirnexxilu jżid minn tiegħu u b’hekk jagħti lil dan xogħlu l-laqta oriġinali. Fil-fatt l-azzjoni sseħħ fiċ-ċokon tar-raħal ta’ Ħal Qormi.

Il-plott u t-tematika:

Fil-bidu l-leħen tan-narratur hu ta’ raġel li jirnexxilu jidħol ġo moħħ tifla Maltija, Amira, b’ġenituri Alġerin isseparati. Il-vuċi narranti maskili hija dik ta’ Uncle Charlie, eks-għalliem fi skola tal-bniet tas-sitt klassi li rtira. Fil-preżent xogħlu hu li jikteb, jittraduċi, u drabi oħra jagħti xi lezzjonijiet tal-privat. Jammetti li jeċċita ruħu “fil-kumpanija ta’ bniet żgħar”. Min-naħa l-oħra niltaqgħu ma’ Amira li qed tbati l-konsegwenzi kemm ta’ familtha mkissra, kif ukoll tal-għalliema tagħha, Miss Psaila, li hi razzista u kontra l-Għarab, u li għalhekk issib il-kenn fil-kumpanija u fl-“imħabba” ta’ Uncle Charlie. Dan jintrabat mat-tema tal-vjolenza fuq it-tfal min-naħa tal-adulti. Hemm missier Amira li jsawwatha spiss imma anki Uncle Charlie li aktar kemm jiżvolġi r-rumanz aktar jiżdied l-abbuż min-naħa tiegħu fuq Amira. Mela huwa hawn ukoll fejn Scicluna jittratta t-tema tal-pedofilija. Ma ninsewx però li Amira għandha ċertu poter fuq Uncle Charlie; turih saħansitra li taf bin-natura pedofilika tar-relazzjoni bejniethom u din taċċettaha, anki jekk lejn l-aħħar tar-rumanz it-tema tal-abbuż fuq il-minorenni tant tissaħħaħ li dik li xi darba kienet logħba għal Amira tinbidel f’disperazzjoni.

Scicluna jikteb ukoll dwar sistema edukattiva falluta, bħala waħda li għadha lura u li għalhekk trid taġġorna ruħha, b’ċerti għalliema li ma jafux x’inhi edukazzjoni ta’ vera u li lesti jiksru lil dak li jkun malli jistaqsi mistoqsija li ma togħġobhomx- it-tema tal-bullying. Kontra dan hemm l-għajta ta’ protesta ta’ Amira kontra dik li hi ssejjaħ “weakness” (dgħjufija ta’ min ma jafx jiġġieled kontra l-abbuż), portavoċe ta’ dawk it-tfal li ma jibżgħux iqumu kontra dak li ma jogħġobhomx. (ara pp. 119-120)

Jinħass ukoll il-konfront (jew djalettika) bejn il-kbar u ż-żgħar. Hemm Dwayne, in-neputi ta’ Uncle Charlie, li l-ħin kollu jilgħab bil-playstation, jispara u jibdel lin-nies f’“polpa demm”. Scicluna jitfa’ fuq quddiem kliem it-tfal – li għandhom x’jgħallmuna -, filwaqt li jinħass li l-kbar m’għandhom xejn rilevanti xi jgħidu. Infatti oħt Uncle Charlie “tbatbat” jew “twaqwaq”, filwaqt li Dwayne ta’ 9 snin jaf jaħsad lil zijuh bi kliemu u bis-sens ta’ osservazzjoni – kif taħsdu aktar tard Amira - tiegħu tant li Uncle Charlie jsejjaħlu “qarmuċ”, “dimonju żgħir”, “ġurdien xiħ” u “sananikk”. Fil-waqt tat-traġedja hi Amira li tieħu kontroll tas-sitwazzjoni: tordna lil Uncle Charlie, l-adult immobilizzat, kif għandu jaġixxi. Għalhekk dik ta’ bejn Uncle Charlie u Amira ssir logħba ta’ manipulazzjoni bejn l-adult u l-pubexxenti; imma wieħed jistaqsi min hu verament il-manipulatur minnhom it-tnejn?

Scicluna ma jiddejjaq xejn jinkludi esperjenzi tabù li jgħaddu minnhom it-tfal kemm id-dar (Amira li tissawwat minn missierha wara li jneżżagħha għarwiena u jorbotha mas-sodda) kif ukoll l-iskola (it-tfal u l-biċċa tal-“private parts” tagħhom). Ma’ dan b’xi mod tintrabat it-tema tas-solitudni li fiha jinsabu ċerti tfal, minkejja li jgħixu fil-kuntest ta’ soċjetà li tidher normali. Dan jintrabat ma’ dak li naqraw f’kapitlu 12: “Uncle Charlie jagħmel l-istess: in-nies jidħkilhom, jidħaq minn barram jibki minn ġewwa. Bħali: mhuwiex kuntent bid-dinja [...] Arah, bħali wkoll, jilbes maskra, ineħħiha, jilbes oħra. Biex ikun bħal ħaddieħor.” (p. 103) Apparti dwar is-sitwazzjoni edukattiva f’pajjiżna – bi skejjel fejn hemm bosta problemi ta’ natura soċjali, familjari u medika -, Scicluna jinkludi wkoll ċerti botti ta’ natura soċjali, bħal meta f’kapitlu 8 jikteb li l-Maltin aljenati bil-kontijiet tad-dawl u l-ilma u bil-Eurovision. Jissemma wkoll il-programm ta’ “Peppi-Bandi”.

L-istil:

Sa mill-bidu jitħaddem, fost oħrajn, stil li jixbah lil qrara, imma dak li naqraw hija wkoll ħarsa retrospettiva, mela lejn ħwejjeġ li diġà seħħew. Sintattikament għandna t-tħaddim ta’ sentenzi qosra u oħrajn itwal. Anki dan jgħin biex l-attenzjoni tal-qarrej ma tmajnax. Aktar kemm naqraw nindunaw li l-vuċi narranti (imwassla permezz tal-ewwel persuna singular) mhix dejjem l-istess: ċerti drabi hija ta’ Uncle Charlie (mela mill-punto di vista ta’ bniedem adult, però li f’ċertu sens għadu ma kibirx), u drabi oħra hija tal-protagonosta ċkejkna, Amira (mela mill-perspettiva ta’ tifla li dieħla fl-adoloxxenza, imma li hija iktar matura minn tfal tal-età tagħha minħabba l-isfond familjari tagħha u dak li ġarrbet).

L-istil tal-qrara joħroġ ukoll meta Amira tikxef dak li għandha f’moħħha u f’qalbha, tammetti li hi differenti minn tfal tal-età tagħha, iktar matura, u tixtieq lil min jismagħha u jħobbha ladarba dan ma jiġix mill-ġenituri tagħha. Permezz ta’ Amira nsiru nafu aktar dwar l-isfond familjari ta’ Uncle Charlie: iben businessman, u ironikament, b’omm stretta ħafna fi kwistjonijiet reliġjużi.

Il-ġibda li z-ziju Charlie għandu lejn Amira titwassal lilna b’lingwaġġ senswali (mill-ġdid Nabakov): “nersaq qrib widintha u nxomm għatxan l-arja ta’ madwarha, u fi mnifsejja, b’sodisfazzjon kbir għalija, naqbad ir-riħa żejtnija naturali ta’ xuxitha” u “Kemm nixtieq infaqqa’ bewsa bil-qalb fuq ix-xofftejn qrollin ta’ din in-ninfa ħelwa.” (pp. 32-33)

Lessikalment, Scicluna juża lingwa u reġistri familjari mal-kelliema tal-età ta’ Amira. Għalhekk Ossessjoni jiddokumenta sewwa lingwa ibrida jew taħlita ta’ elementi differenti: il-Malti Semitiku (dak i ġej mill-Għarbi), dak Romanz (b’influwenza mit-Taljan) u anki Malti b’influwenza qawwija mill-Ingliż. Dan l-element tal-aħħar narawh b’saħħtu permezz ta’ kliem bħal “promise”, “teacher”, “witness”, “rose-pink cheeks”, “parents”, “deep down”, “power”, “will”, “friendship”, “boring”, imma anki “fer”, “jiġġojnja”, “jixxerja” u ruxxmata oħrajn. Dawn huma kollha kliem li l-awtur iqiegħed fuq ilsien Amira apposta, proprju biex joħroġ aħjar u jagħti iktar ħajja l-karattru u l-personaġġ tagħha.

Jispikka f’Ossessjoni anki l-livell deskrittiv. Permezz ta’ Uncle Charlie Scicluna jirnexxilu jidħol sew fid-dinja tat-tfal billi jwasslilna l-ġesti, anki l-iċken minnhom, il-kliem u l-idjomi speċjali li jingħadu bejniethom, il-beżgħat u x-xewqat tagħhom, u l-bqija. F’waqt minnhom (Kapitlu 8) Scicluna jaħsad permezz tat-traġedja: hawn id-deskrizzjoni – viżiva u udittiva -  għanha mit-teknika tas-slow motion. Id-deskrizzjoni tispikka wkoll f’kapitlu 9 fejn waqt li Uncle Charlie jiftaħ il-bieb biex tidħol Amira tingħatalna stampa ta’ dak li għaddej barra f’nofs Ħal Qormi: huwa Ottubru, l-10.30 ta’ filgħodu; ħaddiema tal-Gvern ifarfru siġar taż-żebbuġ; żewġ suwed jaħdmu f’bini għoli żewġ sulari, karozza tgħaddi sparata; tismir, u min jiwweldja. Għandna żmien u ħin stipulati, ħsejjes u attivitajiet ta’ żona tipikament semi-industrijali. Id-deskrizzjoni terġa’ tispikka f’kapitlu 11 fejn Uncle Charlie jiddeskrivi b’mod dettaljat il-psikjatra u l-uffiċċju riħa t’għaraq jaqsam. Id-deskrizzjoni tispikka mill-ġdid f’kapitlu 14 meta għal darb’oħra Amira tiddeskrivi l-ħâra minn fuq il-bejt tad-dar ta’ Uncle Charlie, tosserva x’inhu għaddej madwarha, filwaqt li nafu wkoll x’inhu jseħħ ġewwa fiha.

Teknikament l-aħħar parti ta’ kapitlu 8 tinbena fuq alternanza bejn id-djalogu li jsir bejn missier Amira u min qed jipprepara l-attakk terroristiku, u l-ħsibijiet ta’ Amira li tissemma moħbija u mimlija biża’. Alternanza simili titħaddem f’kapitlu 9: hawn, filwaqt li għaddej id-djalogu bejn Uncle Charlie u Amira, hemm partijiet fil-korsiv li jwasslulna l-ħsibijiet ta’ Uncle Charlie. Partijiet oħrajn mhux fil-korsiv jiddeskrivu x’qed iseħħ fuq livell ta’ azzjoni u ġesti bejn it-tnejn (daqslikieku kienu didaskaliji fi dramm). Kapitlu 10 imbagħad bħal jagħtina ħarsa ’l quddiem – jew prolessi - billi jippreparana għal dak li ġej: jinkixfu l-veri interessi ta’ Uncle Charlie f’Amira, il-pedofilija.

Scicluna jħaddem ukoll it-teknika tad-deumanizzazzjoni f’kapitlu 14: biex takkwista mingħandu dak li trid Amira tħalli lil Uncle Charlie iżarmaha biċċa biċċa “bħalma darba [kien żarma] il-pupi [tagħha].” (p. 137) Dan kollu jnissel fit-tifla wġigħ espress permezz tal-krib silenzjuż tagħha fl-ewwel persuna.

Iż-żewġ Epilogi li jtemmu r-rumanz u li jieħdu l-forma ta’ ittri jagħmlu parti importanti mill-qafas sħiħ li fuqu jinbena r-rumanz. Hawn joħroġ il-fatt li l-ħwejjeġ bejn Uncle Charlie u Amira nkixfu u saru pubbliċi. Huwa hawn fejn Scicluna jikkritika l-etika falza ta’ ċerti ġurnalisti li ma jimpurtahomx mill-persuna umana imma mill-iscoop. Huwa hawn ukoll fejn Uncle Charlie fl-ittra tiegħu jistqarr lil Amira l-imħabba eterna tiegħu lejha filwaqt li jipprepara lilu nnifsu għal għażla: ħabs jew suwiċidju. Il-pedofilija hawn tinftiehem ukoll bħala orjentazzjoni sesswali.

Għeluq:

Ossessjoni huwa rumanz qasir li jista’ jinqara f’darba, għalkemm mhux se jinżel għasel ma’ kulħadd ladarba jista’ jdarras lil ċerti qarrejja. Però għal dan Carmel Scicluna jilqa’ sa mill-bidu nett billi jikteb fuq il-qoxra li r-rumanz fih kontenut espliċitu. Fl-aħħar mill-aħħar wieħed ta’ min jiftakar li hu rumanz li hu intiż biex jinqara miż-żgħażagħ. Dawn tal-aħħar għandhom jiftakru u jifhmu li din hija qabel xejn letteratura ta’ impenn u mhux kitba erotika bil-mira li teċċita u twaqqa’ din l-arti għaċ-ċajt. Scicluna jiddeskrivi sitwazzjonijiet reali permezz ta’ lingwaġġ reali u kontemporanju. Jibqa’ f’idejn il-qarrej matur biex jibbenefika bl-aħjar mod minn xogħol bħal dan.

Patrick Sammut (Settembru 2013)