Bejn
ir-rumanz popolari u dak polizjesk
IL-ĠENERU LETTERARJU IN KWISTJONI:
Oliver Friggieri
jiddeskrivi r-rumanz popolari bħala “rakkont aktarx nieqes mill-valuri
letterarji tar-rumanz kolt, li jagħti l-akbar importanza lin-nisġa tal-istorja,
u li jolqot il-gosti tal-kotra.”[i]
Għal Charles Briffa r-rumanz popolari huwa għall-gosti tal-maġġoranza u jagħfas
aktar fuq il-ġrajja, aktar milli jfittex il-letterarjetà. Briffa jikteb ukoll
li tematikament ir-rumanz popolari “jikkonċentra l-aktar fuq kundizzjonijiet
familjari b’impenn sensazzjonali li jqanqal il-ħrara biex wieħed jara kif se
jkun it-tmiem.”[ii]
Aktar tard Briffa jikteb li fid-diskussjoni tiegħu “popolari” għandu jinftiehem
bħala “dak li jinftiehem mill-massa, jolqot il-gosti tal-massa, jadotta
l-lingwa tal-massa, u jassumi l-attitudni tal-massa.”[iii]
Biex ir-rumanz popolari jintogħġob mill-qarrejja ta’ ftit skola u għalhekk ikun
faċli tifhmu jrid ikollu dawn l-elementi: m’għandux ikun ikkumplikat jew
profond, ma jitlobx qari speċjalizzat, u tinħass fih l-artifiċjalità. Minkejja
dan xorta huwa rilevanti għal taqsima ta’ qarrejja, l-aktar dawk li jħobbu
s-sensazzjonaliżmu.[iv]
Dan ir-rumanz popolari jinkludi fih ġrajja ta’ azzjoni u tensjoni. Kif se naraw
aktar ’il quddiem dawn huma kollha elementi li Ronald Camilleri jinkludi
fir-rumanz tiegħu IL-ĦTIF.
Fuq in-naħa l-oħra hemm
ir-rumanz polizjesk. Waħda mill-karatteristiċi ewlenin tiegħu hija s-sentiment
tal-biża’. Charles Briffa jikteb hekk: “Il-ġrajja misterjuża tilgħab
bis-sentiment tal-qarrej u l-biża’ hi l-aktar frekwenti, partikolarment
il-biża’ ta’ dak li mhux magħruf, biża’ mnissla mill-inċertezza wkoll.”[v]
F’IL-ĦTIF il-biża’ ma titwilidx
minħabba elementi supernaturali. IL-ĦTIF
jista’ jinftiehem bħala ġrajja misterjuża għax “jostor xi ħaġa mill-fehma
tal-qarrej jew jaħbi l-ispjegazzjoni tagħha biex iqanqal xi suspetti jew
kurżità; dak li jkun sigriet jista’ jitlob stħarriġ.”[vi]
Għalhekk il-ġrajja tieħu l-għamla ta’ taħbila, ingredjent li bih jintisġu
stejjer anki tad-ditektivs, tal-ħallelin u tad-delitti. Fir-rumanz ditektiv
hemm l-elementi tal-istħarriġ, tat-tiftix, u l-mistoqsijiet investigattivi
tad-ditektiv li jirnexxilu jħoll il-kobba mħabbla li l-awtur jirnexxilu joħloq.
F’IL-ĦTIF se naraw li wieħed
mill-personaġġi jingħata r-rwol tad-ditektiv, imma dan għandu ħajtu qasira
fin-nisġa tar-rumanz. Minkejja dan xorta waħda l-elementi tar-rakkont detektiv
jibqgħu jinħassu sal-aħħar f’dan ir-rumanz ta’ Ronald Camilleri.
MEKKANIŻMI STILISTIĊI MĦADDMIN MILL-AWTUR:
IL-ĦTIF huwa rumanz ta’ 278 paġna u jinqasam fi 28 kapitlu. Huwa rakkont
kontemporanju, b’bosta dettalji marbutin mal-ħwejjeg żgħar li l-bniedem medju
jagħmel jew jisma’ jew jaqra dwarhom ta’ kuljum bla ma jagħti ħafna kashom.
Għalhekk Camilleri jirnexxilu jibni rakkont fuq ħwejjeg bħalma huma l-imħabba,
it-tradiment, il-gideb, iż-żwieġ, il-ġlied, u l-qtil. Dak tiegħu hu rakkont li
żgur iżomm attent u fuq ix-xwiek lill-qarrej li jrid jistrieħ waqt li jaqra bla
ma joqgħod iħabbel rasu żżejjed.
Bosta drabi l-awtur
iħaddem ritmu narrattiv mexxej, mela ritmu li jgħaġġel. Hemm l-alternanza bejn
leħen in-narratur onnixxenti, mela l-użu tat-tielet persuna singular, u d-diskors
dirett. Il-kapitli jorbtu tajjeb wieħed mal-ieħor. Hemm saħansitra kapitli li
għalkemm mhumiex eżattament wara xulxin jillinkjaw tajjeb flimkien. Hemm
kapitli fejn lejn tmiemhom jinbena sens qawwi ta' stennija u tensjoni. Huwa
hawn meta l-qarrej, bħal ċerti personaġġi fir-rakkont, iħoss li se sseħħ xi
ħaġa kbira u kerha.
Spiss Camilleri jagħti
iktar saħħa lir-rakkont tiegħu billi jdaħħal elementi ġodda bħalma huma t-tqala,
l-possibiltà ta' abort, id-deċiżjoni li t-tarbija tgħix, u anki l-marda
tal-kanċer. Hija effettiva l-parti fejn wieħed mill-aħwa Magri rrabjat jhedded
b'ħajjitha lil Sharon. Huwa hawnhekk ukoll fejn il-qarrej jistaqsi kif se
tiżvolġi l-kura ta’ min hu maħkum mill-kanċer, jekk hux għat-tajjeb jew
għall-ħażin?
Ma jonqsux dawk li se
nsejħilhom scoops, jew sorpriżi
fl-iżvilupp tar-rakkont, li jintrabtu mal-element tas-sensazzjonaliżmu li
semmejt fil-bidu. L-azzjoni tkompli tikkomplika ruħha u tikkarga aktar ma
wieħed ikompli jaqra u dan inissel dejjem iktar kurżità fil-qarrej ħa jara kif
se jiżvolgi r-rakkont. Iż-żewġ każi ta' qtil (il-mara ta’ Jonathan u
d-detektiv) jintrabtu flimkien permezz tal-kunjom Magri u r-rakkont jieħu
dejjem iktar l-għamla ta' detective story.
L-investigazzjonijiet isiru anki mill-Pulizija u jiżvolġu tajjeb matul
ir-rakkont. Scoop ieħor hu meta
nassistu għal attakk fuq il-pulizija (fejn jinqatlu sitt uffiċċjali tal-ordni
pubblika) biex jiġu meħlusin l-aħwa kriminali waqt trasferiment bil-vann mid-Depot
sal-ħabs. Fin-nofs hu involut pulizija korrott.
L-awtur jiftaħ jew
iwessa’ wkoll l-ispazju tal-azzjoni tar-rakkont meta jittrasferixxi parti
minnha fil-gżira ta’ Sqallija, b’wieħed mill-kriminali protagonisti jsir
saħansitra kap tal-Mafja. Tidħol anki l-idea tal-“familja” permezz tal-pjan ta'
wieħed mill-aħwa kriminali biex ħuh jivvendika ruħu minn min fl-imgħoddi
m’għamilx kif qallu dan tal-aħħar. U dan permezz ta’ Kevin, iben u neputi.
Camilleri jurina li għall-kriminal mhemmx limiti: il-ħażin jirnexxilu jippermea
ruħu anki f’festa tal-Ewwel Tqarbina. Anki dan – flimkien ma’ ingredjenti
bħalma huma telefonati u noti ta’ theddid, il-ħtif u l-istupru tal-innoċenti,
korruzzjoni, u sensiela ta’ avvenimenti sfortunati li jwasslu sal-mewt, frott
il-pjan kiefer tal-kriminali antagonisti - jgħin biex jiżdied il-livell
tat-tensjoni u jiftaħ tieqa oħra fuq il-potenzjal tar-rakkont. Dan kollu jorbot
mar-rumanz tal-Mafja.
IL-ĦTIF hu anki rumanz li jissejjes fuq aktar minn
rakkont wieħed, però li kollha kemm huma jintrabtu flimkien jew jidħlu wieħed
fl-ieħor. Hemm ir-rakkont li jiżvolġi madwar il-ħajja ta’ Sharon u l-familja
Borg; rakkont ieħor huwa dak li jdur madwar il-kriminali u aħwa Magri.
Hemm ukoll it-tħaddim
tal-flashback jew analessi, meta
l-awtur joħodna lura fiż-żmien biex nifhmu aħjar dak li jkun seħħ u x’wassal
eżattament għall-ġrajjiet fil-preżent. Insibu wkoll bosta riferimenti temporali
u dan jgħin biex il-qarrej ikollu idea tajba taż-żmien li għaddej. L-azzjoni
tar-rumanz tifrex fuq mill-inqas medda ta’ 18 jew 19-il sena.
F’IL-ĦTIF insibu inklużjoni u varjetà
tajba ta' personaġġi li jidħlu fin-nisġa tar-rakkont f'waqthom.
Il-karatterizzazzjoni spiss hija tajba, imma l-iktar li tispikka hija
l-krudeltà bla limiti tal-aħwa Magri. Minkejja li taħkem il-vjolenza,
ingredient narrattiv tajjeb biex iżomm l-attenzjoni tal-qarrej, Camilleri ma jesaġerax
bid-dettalji żejda u moqżieża. Il-mewt ta' waħda mill-protagonisti żgur tmiss
qalb il-qarrej. Dan filwaqt li jkompli jispikka l-karattru kiefer tal-aħwa
kriminali.
Lejn l-aħħar kapitli
tar-rumanz kollox jieħu postu tajjeb narrattivament. Hu adatt l-istil użat -
id-djalogu - għax iżomm il-qarrej attent il-ħin kollu. Imma proprju meta
l-qarrej jaħseb li l-kobba se tinħall u l-ħżiena jinqabdu l-aħwa kriminali
jerġgħu jaħarbu mill-Pulizija lejn Sqallija.
Huwa lejn l-aħħar parti
tar-rumanz fejn bħal donnu jibda rakkont
(li jdur madwar il-persunaġġ ta’ Kevin) ieħor fir-rakkont ewlieni, u dan wara
li sseħħ qabża temporali ta’ 10 jew 11-il sena. Isseħħ laqgha bejn it-tajjeb u
l-ħażin, il-“ħaruf” (moralment rett) u l-“lupu” (il-kriminal). Din hija xena effettiva
u bżonnjuża li wasslet biex fl-aħħar Kevin (l-iben) isir jaf bl-imgħoddi tiegħu
u bil-verità. Tmiem il-kapitlu jħalli lill-qarrej jaħseb dwar x'se jseħħ bejn
l-iben u l-missier li bħala demm huma qraba sew imma moralment huma kilometri
’l bogħod minn xulxin.
Lejn tmiemu IL-ĦTIF jipprometti ħafna, anki permezz
tal-isem tal-kapitlu, Ġustizzja. Il-ħażen tal-karattri tal-aħwa Magri jittieħed
sal-estrem. L-awtur jinkludi doża qawwija ta' vjolenza anki f’dan l-aħħar
kapitlu - dan jista' jogħġob lil ċerti qarrejja; għal oħrajn jista' jidher
żejjed. Però wisq probabbli t-tmiem pożittiv jogħġob lil bosta wara l-ħafna
tbatija li għaddew minnha nies innocenti.
Fl-aħħar tar-rumanz
wieħed jistaqi x'seħħ minn Brian wara li Pietru talbu biex ikompli hu x-xogħol
li kienu bdew l-aħwa Magri u biex jivvendika ruħu minn Kevin u mill-Pulizija?
Jista' jkun dan bieb miftuħ għal sequel
għal dan ir-rumanz?
Patrick Sammut
(Ottubru 2013)
No comments:
Post a Comment