Patrick Sammut. Leħħiet. Ġabra ta’ poeżiji (2012-2020) Produzzjoni: Andrew Sciberras. Progress Press 2021. ISBN: 978-9918-0-0016-6. Paġni: 113

 Kull bniedem matul ħajtu jgħaddi minn ċerti esperjenzi partikolari li wħud minnhom donnhom jibqgħu stampati f’moħħu aktar minn oħrajn.  Iżda mhux kull bniedem kapaċi jintebaħ b’dawn il-leħħiet li jolqtuh ġieli bħal sajjetti fil-bnazzi. Irid ikun poeta biex dak li jgħaddi minnu jġorru miegħu għal numru ta’ snin, jekk mhux ukoll għal għomru.  Dan aktarx minħabba s-sensibiltà li l-poeta għandu magħġuna miegħu.

    Ġa rajna lil Patrick Sammut jikteb f’oqsma oħra tal-letteratura.  Rajnieh kemm bħala prożatur, kritiku, saġġista u anki poeta.  Ma ninsewx is-sehem li Sammut ta fit-tmexxija tar-rivista Versi (Leħen l-Għaqda Poeti Maltin).  Illum huwa l-edftur tar-rivista virtwali Il-Pont.   Permezz ta’ Dr Andrew Sciberras ftit ilu wasal f’idejna ktieb voluminuż li jħaddan għadd ta’ kritika ta’ kotba li għaddew mill-iskrutinju t’ dan il-kittieb.

  Issa waslet il-Ġabra poetika tiegħu bl-isem Leħħiet. Ġabra li tħaddan mal-40 poeżija minsuġin bejn l-2012 u l-2020.  Bħala kittieb Sammut huwa osservatur ta’ dak kollu li jseħħ madwaru, kif ukoll ħassieb dwar dak li jara quddiemu jew li jkun għadda minnu.  Ngħid għalija  l-aktar li laqatni f’din il-Ġabra hija s-sinċerità tal-poeta.  Dak li jħoss li għandu jgħidu, jgħidu bla tlaqliq u mingħajr tidwir mal-lewża.  Donnu ftakar fil-qawl Ċiniż li il-poeta għandu dejjem jgħid il-verità.

  Il-kritika tal-poeta hi r-ritratt ta’ dak li jkollu quddiemu; hi frott ix-xewqa għas-sewwa.  Mhix kritika distruttiva, imma pjuttost kostruttiva. Fil-fehma tiegħi f’dan il-każ, kollox hu bbażat fuq żewġ kelmiet: iż-żmien u l-imħabba.  It-tnejn huma importanti fil-mixja li l-bniedem jagħmel fuq din l-art.

   Id-dimensjoni tal-żmien tgħinu jħares lejn il-preżent bħala l-aktar importanti.  Dan ifisser li Patrick Sammut iħossu kuntent bil-preżent li għaddej minnu?  It-tweġiba jagħtihielna f’diversi poeżiji bħal L-Olokawst tas-Siġar,  U  Ġġarrfet it-Tieqa u  Le Norqod; kollha versi li jikkundannaw il-qerda tal-ambjent li qiegħda sseħħ f’pajjiżna quddiem poplu xurban, poplu li jibqa’ passiv u sieket quddiemha.  Hawn tidħol il-poeżija satirika Fuq dan l-Iskoll.

    Dan donnu jimbotta lill-poeta biex imur lura fiż-żmien.  Dikment jinbet fih sens ta’ nostalġija għall-imgħoddi.   Versi bħal Ma baqa’ Xejn,  Mena f’Tarf l-Isqaq, Ħsieb Innoċenti tal-Ħadd Imxarrab u Xi darba l-Blata kienet Bajda, kollha jitfgħu dawl fuq l-għażla ta’ Sammut bejn ilbieraħ u llum.    L-istess jista’ jingħad għall-mod kif iħares lejn il-qagħda preżenti tal-Kapitali ta’ pajjiżna, li jseħilha Belt muġugħa għall-qagħda li tinsab fiha.

  Patrick ma jonqosx li jikkundanna l-ipokresija li ssaltan fost uħud mill-poplu tagħna (1984 + 33).  Huwa jirreferi għall-ktieb 1984 tal-awtur ċelebri Ingliż George Orwell (1903-1950).  U dan kollu hu effett tal-ġirja sfrenata għall-voti tal-politikanti ( Aħmar Demm u Iswed Dlam). Effett ukoll għax il-poplu tagħna warrab il-valuri tal-imgħoddi u ntilef wara l-aħħar alla l-ġdid li ħoloq hu stess: Il-Flus!

   Sammut jemmen sħiħ fl-imħabba.  Imħabba f’sens wiesa’ tal-kelma.   Forsi dan jidher l-aktar fit-telfa ta’ ommu u ta’ zitu li trabba magħha. Il-versi Għalik, Posti Ħdejk, Tifkira u Tifkira 2 u Gallarija Mixgħula ifissru dan il-ħsieb b’mod ċar ħafna.  Imma l-imħabba ddur ukoll lejn martu (Mingħajrek), lejn il-poplu Palestinjan (Fil-Bitħa ta’ Gaża) u lejn kulmin qed ibati.  Bir-raġun kollu huwa jistenna żmien aħjar  (Rebbiegħa Splużjoni) kemm għalih kif ukoll għal uliedu. 

   Patrick Sammut f’din il-Ġabra jħaddem il-vers ħieles ħlief f’xi żewġ poeżiji biss.  Il-messaġġ tiegħu jipprova jwasslu b’mod ċar, ir-ritmu tal-vrus hu limitat ħafna.  Naturalment għax hekk titlob il-poeżija moderna. Il-Malti hu sabiħ bla użu ta’ kliem stramb jew mhux użat. 

   Il-ktieb għandu wkoll numru ta’ disinji marbutin ma’ wħud mill-poeżiji.  Dan barra żewġ Studji Kritiċi minn Ċisju Zarb u Andrew Sciberras.  Jinkludi wkoll bijografija dettaljata tal-poeta u kummenti qosra ta’ Flores, Friggieri u Briffa.

  Min hu interessat jakkwista kopja ta’ din il-Ġabra poetika miġbura fi ktieb ta’ daqs ħelu u bi preżentazzjoni sabiħa jista’ jikkuntattja lill-awtur fuq dan l-Email: sammutpatrickj@gmail.com

  ALFRED MASSA

 

 

Imħabba lejn l-Umanità - (Rajender Krishan, Il-Vanġelu ta’ Amma, tradott mill-Ingliż għall-Malti minn Patrick J.Sammut, Malta, 2021)

 

KITBA TAL-PROF. CHARLES BRIFFA

Hawnhekk għandna x’naqsmu ħafna ma’ relazzjoni intertestwali komplementari.

 

Rajender Krishan Chowdhry (1951- ) huwa poeta Indjan issetiljat New York. Studja għall-matrikola f’Punjab University u għadda biex iggradwa minn Delhi University, l-Indja. Ħadem ħafna fil-farms tat-tiġieġ, fil-marketing, u fil-qasam tal-propjetà. Fl-1989 emigra għall-Istati Uniti u ssetilja fi New York ma’ martu Meera Chowdhry u ż-żewġ uliedu, Anmol u Chandrika; illum huwa nannu ta’ erbgħa. Jemmen fil-kelma ħielsa u jħobb ħafna l-poeżija; u bħala interessi għandu wkoll il-fotografija u l-arti viżwali. Jaqsam ħsibijietu ma’ kittieba oħra permezz tal-website tiegħu Boloji.com. Kiteb, fost oħrajn, Amma’s Gospel (2020), u Niloufer Wadia pinġiet l-illustrazzjonijiet f’din il-ġabra u hekk tat l-interpretazzjoni artistika tagħha għal kull poeżija biex isseddaq u tħeġġeġ il-ħajja tal-kliem.

 

Amma (jew nanna) hija twaħħida ta’ sliema, sedqa, sabar, u saħħa li jwasslu għal tjieba li dejjem jistħoqqilha ġieħ. Wara li nqasmet l-Indja fl-1947, Amma sfat “migranta f’pajjiżha stess” (p.16) u kellha, bħal ħafna oħrajn, tbati ħajja iebsa. Għal Rajender Krishan Amma’s Gospel huwa għarfien ta’ ġieħ lejn nanntu Shrimati Ratan Devi (1900-1982). Imma minkejja l-iebes tal-ħajja, ix-xwejħa baqgħet iżżomm sħiħ fit-twemmin tagħha f’Alla: “Il-Wieħed li hu dejjem miegħi / dubju m’għandix, Dak jaf.” (p.16, Amma Ji) Il-kunċett ta’ Alla, hawnhekk, jidħol fih kollox u kulħadd: huwa kunċett universali u mhux marbut ma’ xi twemmin partikulari. Huwa kunċett li lil Amma wassalha għall-bixra pożittiva ta’ moħħha, u l-poeta jsaħħaħ din il-bixra bit-tennija spissa tal-prinċipji li jibdew bil-kliem “Ħobb lilek innifsek / billi tkun onest miegħek innifsek” – prinċipji li juru modi kostruttivi, prattiċi, xirqin, siwjin, u mimlijin tama. Kull meta jkollu xi diffikultà f’ħajtu, il-poeta jsejjaħ lil Amma u f’qalbu jisma’ t-tweġiba tagħha li tmexxih sabiex jiddilja mal-qagħda diffiċli li jkun fiha b’mod prudenti. Rajender Krishan ta ħajja lil Amma (nanntu) u t-tagħlim tagħha bil-poeżiji tiegħu. Il-ġabra ta’ dawn il-poeżiji turi lil Amma bħala qawwa li tmexxi lill-poeta lejn it-triq it-tajba. Għalih ix-xwejħa Amma (bi spirtu ta’ omm) hija għelm ta’ ġabra għal kulħadd biex ikun hemm armonija u umiltà. Iħeġġeġ l-imħabba lejn l-umanità f’dinja kollha għawġ u fi żmien ikkowvidjat.

 

Għalih il-ħajja hija wisq sabiħa u jħobb jimraħ fiha u jiskopriha. Dan il-ktieb tal-poeżiji tiegħu aħjar taqrah milli titkellem fuqu (għax huwa esperjenza), inkella trid titkellem fuq kull kelma ta’ kull vers ta’ kull poeżija. Wisa’ għal dan m’għandix u għalhekk ħa ngħid xi ħaġa fuq li għamel Patrick J.Sammut (1968-), imma dak li se ngħid irid jittieħed fil-kuntest sħiħ tal-ġabra.

 

Sammut ittraduċa mill-Ingliż Amma’s Gospel. U wieħed jistaqsi: kien hemm għalfejn Sammut jittraduċi test sors bl-Ingliż għall-Malti, meta hawn Malta l-Ingliż huwa t-tieni lingwa tagħna u aħna nifhmu sew bl-Ingliż? Kieku rridu naqraw lil Rajender Krishan Chowdhry jaqblilna naqrawh bl-Ingliż, għax dak huwa l-oriġinal u nafu li traduzzjoni dejjem għandha element ta’ interpretazzjoni. Allura x’kien l-għan lingwistiku ta’ Sammut? Kif nifhmu jien, dan l-għan kien li juri l-qawwa tal-Malti meta jiġi biex jispjega l-għożża u l-imħabba għall-bniedem fi żmien diffiċli (bħalma hu ż-żmien ikkowvidjat) u fis-soċjopless kontemporanju.

 

Maħkum mill-ispirtu mwiegħer fi żmien il-pandemija u konxju sew ta’ kull ċalinġ postmodern, it-traduttur ried iferra’ nifs u hewwa fl-ambjent Malti bil-qawwa tat-tjubija fil-ħajja umana. U ħaddem l-istrateġiji tat-traduzzjoni li kienu available għalih – fosthom id-domestikazzjoni u l-forinizzazzjoni. Ngħidu aħna, iddomestika meta fil-poeżija Life il-vers sors This four-letter word ittraduċih fil-verżjoni tiegħu Il-Ħajja bħala “Din il-kelma ta’ ħames ittri” (p.98) – b’hekk Sammut żamm il-valur tal-lingwa targit u assimilah mat-test barrani. Mill-banda l-oħra, Sammut jifforinizza t-test tiegħu billi jħalli xi termini bl-Indjan; u dan jagħmlu sabiex lill-qarrejja Maltin targit tiegħu jagħmilhom konxji tal-qasma li hemm bejn il-kultura tagħhom u dik tal-oriġinal – fl-aħħar imbagħad jagħti xi spjegazzjonijiet ta’ xi wħud minn dan il-kliem. Barra minn hekk, ikun qed iħaddem l-etika tat-traduzzjoni ċentrifugali għax iħalli l-element barrani jibqa’ viżibbli – it-traduzzjoni etnoċentrika m’hawnx postha hawn.

 

Bosta drabi t-traduttur ifittex ekwivalenza funzjonali – jiġifieri, it-termini tat-test targit ikollhom (bejn wieħed u ieħor) l-istess relevanza tat-termini korrispondenti tagħhom fit-test sors. Nieħdu l-ewwel poeżija tal-ġabra, Om (p.12). Il-kelma Om tħaddan fiha simbolu spiritwali fir-reliġjonijiet Indjani. Il-qofol tagħha jfisser realtà u għarfien aħħarin; u fid-daħla tiegħu Sammut jorbot Om, omm, u Amma b’rabta evidenti fonetikament u semantikament (p.4). F’din il-poeżija qasira nsibu l-kobor u l-qawwa tal-kelma meta l-poeta fl-oriġinal jgħid: Om / The Only Verse / Manifesting eternally / The Universe. U t-traduttur jaqlibha b’din is-silta: “Om il-Vers Waħdieni / li jberraħ għal dejjem / l-Univers” (p.12). Jiġifieri, it-traduttur jagħżel l-ekwivalenza konnotattiva (manifesting = “li jberraħ”) fi ħdan l-ekwivalenza denotattiva tal-bqija tat-termini  (The Only Verse = “il-Vers Waħdieni”; eternally = “għal dejjem”; The Universe = “l-Univers”). It-terminu manifesting jikkolloka mentalment ma’ ċarezza għall-għajn jew għall-moħħ u jimplika xi ħaġa li tiġi tidher sew – f’kuntest paranormali hemm ukoll rabta ma’ xi ħares. It-traduttur seta’ nqeda bil-verb “jimmanifesta”, imma fil-kuntest psikoloġiku tal-ġabra ried aktar wisa’ biex l-ekwivalenza tkun aktar dinamika għax il-verb “iberraħ” iqanqal assoċjazzjonijiet mhux ma’ jimmanifesta biss, imma anki ma’ jperreċ, jikxef, jagħmel ċar, u jagħmel evidenti.

 

Fil-poeżija li ġġib l-isem Amma (p.44-45) il-poeta jitkellem fuq il-mistiċiżmu ta’ Amma, u filosofikament meta jara li Death is inevitable (“Il-mewt hi inevitabbli”) il-parir (għall-bniedem) li jasal minn dan l-għarfien huwa: sleep with gratitude / for the ultimate dawn (“orqod bi gratitudni / għall-aħħar żerniq”). Li ġibidli l-attenzjoni tiegħi fit-traduzzjoni huwa n-nom “żerniq” (dawn). It-traduttur seta nqeda b’xi terminu ieħor (eż. sebħ, tbexbix); imma l-għażla tiegħu ta’ “żerniq” kelli nirrifletti fuqha. U fhimt li n-nom “żerniq” jassoċja ruħu ma’ xħit ta’ mrieżaq żoroq filgħodu, u l-blu tal-għodwa rajtu jintrabat simbolikament mas-sema ċar u l-baħar kalm: iċ-ċarezza u l-kalma f’dan il-messaġġ filosofiku jidħlu sew fil-ħdan kuntestwali tal-ġabra sħiħa. Fit-traduzzjoni wkoll kelma tenkapsula “l-eżistenza assoluta” (Kelma, p.42).

 

Dan ifisser li r-relazzjoni intertestwali qed tiġi megħjuna u mwieżna mill-kultura lingwistika Maltija.

 

It-traduzzjoni ta’ Sammut hija, mela, orjentata lejn il-funzjoni ta’ komunikazzjoni interkulturali, u fl-għemil translatorjali tiegħu jipproduċi test targit li għandu ħila jiffunzjona fis-sitwazzjoni Maltija – sitwazzjoni li hi parti mill-qagħda dinjija kkowvidjata. It-traduttur donnu impenjat unilateralment lejn il-qagħda targit għax l-għan tematiku tiegħu (kif tani x’nifhem mid-daħla tiegħu) huwa primarjament il-messaġġ universali biex il-bniedem jibqa’ jemmen u jinsisti fuq l-elementi pożittivi tal-ħajja tagħna (p.3). Bħala komunikatur, Sammut it-traduttur qiegħed f’ċentru kruċjali tal-katina ta’ komunikazzjoni min-nissiel oriġinali għal-laqqiegħ aħħari tal-messaġġ, u hekk jinsab fi ħdan il-kuntest soċjali l-wiesa’. Ir-responsabilità etika ta’ dan it-traduttur tiddependi fuq it-transfer xieraq tal-messaġġ transkulturali.

 

It-tagħlim ta’ Amma jiswa għal kull żmien, għal kull ġens, u għal kull qagħda. Dawn il-poeżiji ta’ Rajender Krishan iressqulna t-tifwir intellettwali ta’ bniedem sempliċi, fidil, umli, ġentili, sadiq, u onest f’ħajtu. Huwa poeta Indjan immexxi mill-għaqal ta’ nanntu. U t-traduzzjoni għall-Malti qiegħda turi li l-bixriet ta’ dan l-għaqal jiffittjaw sew fil-kultura tagħna għax għandna l-lingwa biex nispjegawh. U Patrick J.Sammut iressaq ħsibijiet ġejjin minn reliġjonijiet Indjani, u jressaqhom quddiem l-udjenza targit tiegħu mdorrija f’kultura Kattolika; u nsibu li hemm bosta qbil fil-kuntest ta’ dan il-vanġelu ta’ mħabba. It-traduzzjoni tiegħu għandha effett li jagħti l-ħeġġa lill-ħsieb Malti u tbexxqilna tieqa fuq għarfien kulturali li jista’ jsaħħaħ il-psikoloġija (jew is-sens spiritwali) tagħna.

 

 

Patrick Sammut: L-Istudji Kritiċi. Editur: Andrew Sciberras, 2021

Dr Andrew Sciberras issokta jiġbor fi ktieb wieħed ix-xogħlijiet ta’ awturi differenti; l-aktar fejn tidħol il-kritika. Is-sena l-oħra, tana fost l-oħrajn Studji Kritiċi ta’ Tarċisju Zarb u Charles Briffa.  Issa kien imiss lil Patrick Sammut.

Kull min hu midħla tal-Letteratura lokali jaf tajjeb min hu Patrick Sammut. Barra milli huwa poeta u prożatur bravu hu wkoll kritiku serju. Dan qed ngħidu bi provi ċari kif il-qarrej jista’ jara f’dan il-ktieb voluminuż. Jien nasal biex nittimbra kritiku b’dan il-mod meta narah iħares l-ewwel u qabel kollox lejn il-ktieb li jkollu f’idu, imbagħad lejn l-awtur tiegħu.

 

U dan qed ngħidu b’responsabbiltà għax għaddejt minnu jiena stess. Patrick u jien ilna ħbieb għal bosta snin. Imma meta tajtu f’idejh ktieb tiegħi għall-kritika ma qagħadx iġib dan quddiem għajnejh, imma kien sinċier u stqarr bla tlaqliq dak li emmen fih. Fil-fatt, kif wieħed jistenna wara kollox, kien hemm punti li ma qbiltx magħhom, imma għaraft is-sinċerità u s-serjetà tiegħu u apprezzajtu ħafna u għadni napprezzah. Għadni nqisu bħala wieħed mill-aħjar kritiċi li għandna u li qatt kellna f’pajjiżna.

 

Jiena ċert li Sammut għandu fih ħażna kbira ta’ tagħlim li ġabar anke barra minn xtutna. Huwa qara u studja ħafna. Għadda żmien jistudja l-Italja u rebaħ saħansitra l-istima ta’ professuri Taljani f’dan il-qasam. Barra minn hekk, huwa għalliem tal-Malti u tat-Taljan fi skola sekondarja u allura bilfors li jrid jipprepara u jżomm ruħu aġġornat dwar dak li jseħħ fil-qasam letterarju globali. Dan kollu wieħed jasal għalih kemm-il darba jsegwi r-rivista elettronika “Il-Pont” ippubblikata minnu nnifsu sa mill-2012.

 

Araw ftit il-Credo tiegħu dwar il-kritika letterarja.

 

L-analiżi kritika ta’ test letterarju, li jista’ jkun rumanz, novella, dramm jew poeżija, jiena nħobb inqabbilha ma’ awtopsja li ssir fuq bniedem. Fis-sens li trid ‘tqatta’’ l-ħaġa studjata biċċa biċċa ħalli tifhem minn xiex inhi magħmula u wara terġa’ tgħaqqadha f’ħaġa sħiħa. B’hekk, il-qarrej jasal biex jagħraf dawk il-kurrenti ta’ taħt u moħbijin li jkun hemm fiha.

 

Ma’ dan jaqbel ukoll l-Editur Dr Sciberras kif jistqarr fl-Introduzzjoni: It-Test Ikellimna. U kif tista’ ma taqbilx! Inħeġġeġ lill-qarrej jaqra l-Introduzzjoni ta’ Sciberras għax tinkludi diversi punti interessanti ħafna. Wara kollox, Sciberras innifsu huwa wieħed mill-aħjar kritiċi moderni kontemporanji li qatt ipproduċa pajjiżna.

 

Il-ktieb jgħarbel ix-xogħlijiet ta’ 40 awtur. Kollha awturi ta’ żmienna. Poeti u prożaturi. B’hekk, il-qarrej għandu f’idejh stampa wiesgħa tal-letteratura Maltija kontemporanja. L-awturi mhux kollha għandhom l-istess numru ta’ kotba ladarba Patrick Sammut jagħti prijorità lil dawk il-kotba li jintbagħtulu, imma mhux biss. Għalkemm bħalma jsostni l-Prof. Charles Briffa mal-ktieb bilfors trid tħares ukoll lejn il-kittieb, imma l-qofol tal-kritika trid tiffoka fuq ix-xogħol stampat. Dan jgħodd għal kull xogħol artistiku li hu mera tal-ħallieq tiegħu kif ukoll taż-żmien li fih ikun sar. 

 

Ma rridx ninsa nsemmi l-Antoloġija “Raddiena ta’ Lwien” li l-Għaqda Poeti Maltin kienet ippubblikat biex tfakkar l-40 sena mit-twaqqif tagħha u li fiha kienu ħadu sehem 39 poeta b’87 poeżija. Patrick Sammut jikteb ukoll dwarha u jittratta d-diversi temi u stili tax-xogħlijiet li tħaddan. Ta’ min ifakkar li L-Għaqda Poeti Maltin kienet twaqqfet f’Diċembru 1975.

 

Interessanti huma l-Istudji dwar is-seba’ awturi barranin. Dawn huma Edmondo  de Amicis, Lou Drofenik, Umberto Eco, Deborah Ellis, Tim Willocks, Krishan Rajender u Khaled Hosseini. Mad-daqqa t’għajn wieħed jinduna li dawn il-kittieba mhux biss ġejjin minn pajjiżi varji, imma anki minn żminijiet diversi. Ta’ min jinnota li anke t-temi huma differenti. Hekk ngħidu aħna filwaqt li l-awtriċi Deborah Ellis fil-ktieb tagħha “The Breadwinner” tittratta t-tbatija tat-tfal fi żmien il-gwerra; Lou Drofenik fil-ktieb “Beloved Convict” teħodna lura f’partijiet mill-istorja ta’ pajjiżna.

 

Għandna wkoll żewġ kitbiet bijografiċi kemm dwar Patrick Sammut kif ukoll dwar Andrew Sciberras.  Ma’ kull ktieb ittrattat hemm ritratt tal-qoxra kkulurita tiegħu.

 

Fil-flaps tal-ktieb insibu numru ta’ Ħajku miktubin minn Sammut innifsu.

 

Sadattant, dawk interessati jistgħu jikkuntattjaw kemm lil Patrick Sammut kif ukoll lil Andrew Sciberras fuq dawn iż-żewġ Emails rispettivi: 

 

sammutpatrickj@gmail.com u andrewsciberrasartist@gmail.com

KITBA TA' ALFRED MASSA

 

 

___________________________________________