Ktieb li għaddewli ftit xhur ilu huwa Kitbiet dwar it-Teatrin – Testimonjanzi, Intervisti u Analiżi, ippubblikat mill-Malta Drama Centre u l-Ministeru tal-Edukazzjoni (2010), u editjat minn Mario Azzopardi. Din hija pubblikazzjoni li tifrex fuq 134 paġna u hija ddedikata “Lil dawk kollha li ħabbew u għadhom iħobbu t-teatru, kemm bħala sfog kif ukoll għal raġunijiet aktar sottili”. Il-ktieb għandu Introduzzjoni tal-Ministru Dolores Cristina. Fost affarijiet oħra Cristina tikteb li “hawn se jkollna dokumentazzjoni aġġornata dwar ġeneru ta’ divertiment li ta’ spiss hu miżinterpretat jew denigrat.” Aktar ’il quddiem tfakkarna li “t-teatrin għad għandu reżonanzi ċari sal-lum għax l-idjoma tat-teatrin għadha preżenti fostna llum ukoll, anki fi nħawi bħall-Istitut Kattoliku jew fuq il-mezzi televiżivi, fejn il-forma tintuża saħansitra għall-pubbliċità ta’ prodotti jew ditti magħrufin”.
Kitbiet dwar it-Teatrin – Testimonjanzi, Intervisti u Analiżi għandu għaxar taqsimiet u żewġ appendiċi. Il-Prof. Oliver Friggieri jikteb dwar “Aspetti tat-Teatrin”, li jikteb hekk: “Bħalma l-opra u l-operetta kellhom xorti kbira fi ħdan klassi soċjali waħda, hekk ukoll it-teatrin kellu l-qawwa li jaqdi l-ħtiġiet ta’ firxa kbira ta’ Maltin, dejjem bil-malti u skont damma ta’ sitwazzjonijiet li jingħarfu mill-ewwel, imqar jekk huma mwasslin b’xogħol maqlub minn ilsien ieħor. Kull meta t-traduzzjoni mhix biżżejjed biex tilħaq il-grad għoli ta’ appell immedjat mal-udjenza, jidħol l-hekk imsejjaħ ‘adattament’; it-traduttur iħossu ħieles biżżejjed li jitbiegħed mill-oriġinal u jqarreb kollox lejn in-nies tiegħu.”
Dr Marco Galea jikteb dwar “It-teatrin: Bejn il-Protesta u l-Biża’”, fejn jittratta minn lenti storika t-tentattivi tat-teatrin li jkun proġett sovversiv u l-kundizzjonijiet politiċi u soċjali li llimitaw dan il-proġett. Definizzjoni utli hija din: “Bil-kelma teatrin nifhmu dak it-tip ta’ teatru popolari magħmul mid-dilettanti, ħafna drabi fi strutturi żgħar jew improvvizzati u marbutin mal-komunità li toħloqhom. Hu teatru li jiffunzjona bi ftit riżorsi u ħafna drabi hu assoċjat mal-klassijiet il-baxxi tas-soċjetà, għalkemm ma kienx dejjem hekk. F’ħafna sensi kien fenomenu ddeterminat mill-iżviluppi politiċi u kulturali li seħħew f’Malta mal-bidu tal-ħakma Ingliża f’Malta.”
Taqsima oħra ġġib l-isem ta’ “Erba’ intervisti dwar it-teatrin fil-Ħamrun”. Hawnhekk Mario Azzopardi jintervista lil erba’ personalitajiet marbutin mat-teatrin: Pawlu Camilleri (maniġer tal-palk għal qabel u waqt l-ispettaklu); Emanuel Grima (Il-Baħri), imdaħħal fil-kumpanija Sons of Malta. Parti minn xogħlu kien dak li josserva sewwa x’kien qed iseħħ fil-films u jitgħallem mill-mod ta’ kif kienu jinterpretaw il-parti l-atturi. Mario Azzopardi jintervista wkoll lil Maria Azzopardi xebba Bottiglieri, miżżewġa lil Karmenu (Ta’ Tusè) li f’żgħożitu kien jirreċta u jkanta f’teatrin żgħir. Ir-raba’ intervista ssir lil Franz Spiteri (it-Taljan), involut l-aktar mal-Ħamrun Dramatic Company. Interessanti f’din it-taqsima huwa wkoll in-numru mdaqqas ta’ teatri li jissemmew u li kienu jeżistu fl-imgħoddi fosthom it-Teatro Melita, it-Teatro Eldorado, it-Teatro Reale aktar tard mibdul fl-Odeon Theatre, ir-Radio City Opera House, it-Teatru Conquerer, it-Teatru Baden Powell, it-Teatru Paolino Vassallo, it-Teatru Bellini li wara sar Forum Theatre, it-Teatru Buckingham, it-Teatro de Paula, it-Teatru Sliema, it-Teatru Crystal Palace, l-Oratoru Sagra Familja u bosta oħrajn. Jissemmew ukoll bosta kumpaniji , xogħlijiet u personalitajiet marbutin mal-qasam tat-teatrin.
Il-Prof. Charles Briffa jikteb dwar “Tifkiriet dwar it-Teatrin f’Birkirkara”. Hawn naqraw dwar l-udjenza, il-provi, id-differenza bejn ir-reċta u r-realtà, it-teatrin li jdaħħaq, it-teatrin traġiku, u r-rwol tat-teatrin fil-kultura tar-raħal. Dwar dan Briffa jgħid hekk: “It-teatrin, attività ta’ mistrieħ, kien effettiv fil-ħajja tar-raħal għax daqqa kien ħarba u daqqa kien element li jappella għas-sentimenti bażiċi. Iżda dejjem kien forza attiva: jirrifletti u jinfluwenza l-kultura tar-raħal. Kien jimpressjona l-moħħ u l-qalb tan-nies.”
Dr Immanuel Mifsud jittratta “Il-proġett ta’ teatru popolari fir-Raħal Ġdid tas-snin sebgħin: il-farsa u t-traġedja tal-passjoni”. Mifsud isemmi fost oħrajn l-ewwel attivitajiet tat-teatrin f’Raħal Ġdid permezz ta’ inizjattiva magħrufa bħala t-Teatrin ta’ Żeppi, li kienet ittella’ wirjiet ta’fares. Jikteb li l-Knisja kienet l-uniku produttur tat-teatru f’Raħal Ġdid mis-snin ħamsin sa tmiem is-snin disgħin. Mifsud jikteb ukoll dwar is-Serata tal-Abbatini u d-Dramm tal-Passjoni.
Mario Azzopardi jikteb dwar aspetti oħra tat-teatrin. Taqsima oħra ġġib l-isem ta’ “Noti storiċi dwar l-attività teatrali fir-Rabat: Francis Ebejer u t-teatrin”. Interessanti dak li Francis Ebejer jikteb f’ittra (tal-1973) lil Mario Azzopardi dwar it-teatrin tal-Imnarja: “[Permezz ta’ L-Imnarja Żmien il-Qtil] tajt, sa fl-aħħar, omaġġ ċkejken, kif dejjem xtaqt nagħti, lit-teatrin, mhux għax irridu jerġa’ jqajjem rasu, iżda għax kien hu li rawwem fija l-imħabba lejn it-teatru; imlieli mnifsejja bir-riħa tiegħu li ma tmurli qatt – fis-swali ta’ Ħad-Dingli u tar-Rabat, il-Ħadd, għal xi ħames jew sitt sigħat kull darba, u jien kont żgħir ħafna u kont immur għalih... U kemm jista’ jkun aqwa l-kuntrast bejn l-isterilità ta’ dawn in-nies u l-kuntrarju fejn jidħlu l-fniek!”
F’taqsimiet oħra Mario Azzopardi jintervista lil Paul Xuereb (ara “Profil u “Prospetti” tat-Teatrin”), u jikteb ukoll dwar “It-teatru f’Għawdex u l-poter tradizzjonali”. Hawn jistqarr li l-ġrajja tat-teatru mtella’ f’Għawdex minn dejjem kellha, bħal f’malta, profil ekkleżjastiku qawwi. Żewġ taqsimiet oħra jġibu l-isem ta’ “Kemm nixtieq li s-suġġiera terġa’ tibda tfesfes” ta’ Albert Marshall, u “Sansun u t-teatrin” tal-Prof. Joe Friggieri. Is-“suġġiera” kienet bħal bokka-kaxxa li “waqt ir-reċta, l-atturi tat-teatrin kienu jduru magħha donnhom żunżan max-xehda, biex meta ma tagħtihomx il-memorja u jeħlu, is-suġġeritur fil-kaxxa tal-maġija kien jagħtihom il-battuta u qisu qatt ma ġara xejn”. Joe Friggieri jagħtina rakkont ħelu u mibni b’sengħa u b’sinċerità liema bħalhom dwar l-attur tat-teatrin Giovanni Maria Vincenzo Salvatore Meli, magħruf bħala Ġamri, u l-partijiet tiegħu bħala Ġuda, Barabba u Sansun.
Fl-aħħar parti ta’ Kitbiet dwar it-Teatrin – Testimonjanzi, Intervisti u Analiżi Mario Azzopardi jinkludi żewġ appendiċi, wieħed ittra mingħand Charles Clews fejn dan tal-aħħar iwieġeb diversi mistoqsijiet li sarulu minn Azzopardi dwar it-teatrin u materji relatati. Fl-appendiċi l-ieħor Mario Azzopardi jikteb dwar “Il-Kumpanija Siparju”, kitba fejn, fuq talba tal-persuni intervistati, l-ismijiet tar-raħal, tal-kumpanija, titli ta’ xogħlijiet u ta’ ċerti nħawi, jiġu mibdula. F’din l-aħħar kitba wieħed jaqra dwar l-evolviment relattiv tal-Grupp, xi kummidjanti Maltin, u dwar il-kumplessità tal-klawn.
Kitbiet dwar it-Teatrin – Testimonjanzi, Intervisti u Analiżi huwa pubblikazzjoni interessanti ferm, imsejsa fuq ir-riċerka u l-esperjenza diretta ta’ numru ta’ personalitajiet marbutin mad-dinja tat-teatrin.
PATRICK SAMMUT
No comments:
Post a Comment