MINN FOMM IL-KITTIEB ta' PATRICK SAMMUT

Għadu kemm ħareġ ktieb ġdid ta’ Patrick Sammut, MINN FOMM IL-KITTIEB – L-EWWEL VOLUM – INTERVISTI MA’ GĦADD TA’ KITTIEBA U POETI MIX-XENA LOKALI, Pubblikazzjoni Horizons, 2014. 

F’dan l-ewwel volum il-qarrej jiltaqa’ wiċċ imb wiċċ ma’ 52 kittieb u poeta Malti, parti kbira minnhom għadhom jiktbu fil-preżent. Kif bdew jiktbu? Fejn għexu fl-imgħoddi, x’jiftakru minn dan, x’ħalla l-ikbar marka fuqhom, u fejn jgħixu llum? Min huma dawk il-kittieba li qed jiktbu lil hinn minn xtutna? Liema huma l-ħwejjeġ li jispirawhom biex jiktbu? X’jagħmlu bħala xogħol u kif jgħaddu l-ħin ħieles tagħhom? X’jaħsbu dwar kwistjonijiet kontemporanji partikolari? L-intervistatur fi djalogu informali mal-intervistat jikxef dan kollu. L-intervistatur wiċċ imb wiċċ ma’ kittieba stabbiliti u oħrajn inqas magħrufin, kittieba żgħażagħ, oħrajn li m’għadhomx magħna.

Il-kittieba u poeti intervistati f’dan l-ewwel volum huma: Pawlu Aquilina, Antion F. Attard, Joe M. Attard, Mario Attard, Emmanuel Attard Cassar, Joe Axiaq, Carmel Azzopardi, Mario Azzopardi, Jonathan Balzan, Rena Balzan, Joe Bartolo, Charles Bezzina, Ġorġ Borg, Paul P. Borg, Roderick Bovingdon, Charles Briffa, Lina Brockdorff, Rev. Mons. Amante Buontempo, Amanda Busuttil, Stephen Cachia, Joe Camilleri, Peter A. Caruana, Charles Casha, Manuel Casha, Manwel Cassar, Carmel G. Cauchi, Ġużè Chetcuti, Fr Paul Chetcuti S.J., Fr Anthony Chircop O.F.M., Ġanninu Cremona, Ileana Curmi dwar missierha Giovanni Curmi, Tony C. Cutajar, Charles Dalli, Lou Drofenik, Godwin Ellul, Leanne Ellul, Noel Fabri, Anthony Farrugia, Stefano Farrugia, Victor Fenech, Charles Flores, Joe Friggieri, Oliver Friggieri, Francis Galea, Anton Grasso, Alfred Grech, Lino Grech, Raymond Grech, Sergio Grech, Maria Grech Ganado, Adrian Grima u Mario Griscti.

MINN FOMM IL-KITTIEB – L-EWWEL VOLUM – INTERVISTI MA’ GĦADD TA’ KITTIEBA U POETI MIX-XENA LOKALI għandu daħla mill-pinna ta’ Tarcisio Zarb u jinkludi fih ritratti ta’ għadd ta’ poeżiji miktubin bl-id minn numru ta’ kittieba intervistati. Jinbiegħ għall-prezz ta’ 13-il ewro mill-ħwienet tal-kotba lokali.

______________________________________________________________

Valorizzazzjoni - Daħla kritika ta' Tarċisju Zarb

Il-konvenzjoni tal-kitba tieħu diversi forom. L-għanijiet tal-kitba, min-naħa l-oħra huma bla għadd. Sadattant, madankollu, il-ġbir ta' konvenzjonijiet varji ta' kitba u ġbir ta' dawn l-istess kitbiet jibnu xi tip jew ieħor ta' paradimma. Id-djalogi informali skont għadd ta' mistoqsijiet imfassla minn qabel u oħrajn maħluqa, hekk kif tkun għaddejja d-diskursata informattiva, jibnu din il-paradimma. Dan hu dak li rnexxielu jsawwar u jibni Patrick Sammut, f'dawn il-kitbiet li jiswew mitqlu deheb għalina bħala poplu 'li jikteb' u 'li jaqra'. 

Il-kitba tal-Malti, jew aħjar, il-kitba minn kittieba varji, b'lingwi varji, għal għanijiet varji joħolqu minnhom infushom tessut ta' realtajiet li mittieħda flimkien joħolqu xoqqa waħda sħiħa. Ix-xoqqa waħda sħiħa li nsibu f'dawn it-taħditiet 'informali', nistgħu nqisuha bħala l-paradimma tal-Malti, jew aħjar il-kitba ta' Maltin bħala paradimma, li filwaqt li tkun qiegħda tinkiteb, tissawwar l-istess realtà Maltija. 

X'tip ta' realtà tinħoloq minn dawn it-taħditiet bejn personaġġi li għandhom għan komuni -- dik li jsawru jew isostnu realtajiet 'ġodda', permezz tal-kitbiet tagħhom?  Ir-realtà li tinħoloq hija dik li tgħinna nsawru l-kitba Maltija (mhux neċessarjment bil-Malti), li permezz tagħha, aħna nkunu nistgħu nifhmu lilna nfusna, u fl-istess ħin nibnu lilna nfusna. Moqrija jew mhumiex. Mgħollijin sas-seba' sema jew mhumiex. Magħrufa jew mhumiex, dawn it-taħditiet wiċċ mbwiċċ mhumiex ħaġa oħra, ħlief il-fasla Maltija, kif inbniet matul dawn l-aħħar snin u qabel. 

Hija tip ta' fasla li tagħmel użu b'mod ħarkieni mix-xewqat mistqarra jew mhumiex ta' x'jagħmilna dak li aħna. Huma l-poeżijijiet, daqskemm in-narrattivi varji, f'oqsma ta' realtajiet psikoloġiċi, reliġjużi, soċjoloġiċi, antropologiċi u etnografiċi, li flimkien jagħtu 'vuċi' -- il-kbira vuċi -- lil dawn il-personaġġi li jsawru il-mit tan-'narrattiva' Maltija. Mhux wisq in-narrattiva f'termini ta' stejjer jew poeżiji, imma n-narrattiva, f'termini ta' dak li jsawwar il-kostrutt Malti -- il-kostrutt ta' x'jixtiequ u xi jsawru l-kittieba Maltin u oħrajn, li b'xi mod jixxierku f'dan il-kostrutt. 

Il-ħtieġa tal-kitba hija ħtieġa endemika fil-kostrutt-bniedem, kif nifhmuh illum fir-realtà postmoderna. Hija ħtieġa, li ssawwar, tibni u tagħmel mhux biss lill-indivdiwu imma saħansitra lill-istess art u etnografija li ssawwarha. Waqt li l-poeta jikteb -- kemm jekk jinqara jew ma jinqarax -- huwa jkun qiegħed jieħu sehem fin-narratoloġija ta' din l-art -- it-tiswira li dak li jagħmilna Maltin. Fl-istess ħin, ikun qiegħed jingasta fil-kitba r-realtà li hija 'hu'/'hi'. Din hija fenomenoloġija tal-għaġeb, fenomenoloġija, li Patrick Sammut, forsi mingħajr ma kien jaf irnexxielu jagħmilha b'dehwa, sempliċità u nuqqas ta' pretensjoni. Imma, jekk inħarsu mill-qrib lejn dawn in-narrattivi-djalogati, ninnutaw 'ferneżiji siekta' għaddejjin il-ħin kollu, fix-xewqa ta' vuċijiet min-naħiet varji tal-ethos Malti. 

Għaldaqstant hawnhekk niltaqgħu ma' ilħna idjosinkratiċi, daqskemm oħrajn li jidħlu kexxun fil-forma mentis 'Maltija', kif forsi ingastat ruħha u ssellifniha minn ta' qabilna, mingħajr wisq ħtieġa ta' devjazzjoni min-norma. Insibu ċ-ċelebraturi tal-emmna mqaddsa, daqskemm tal-mit Malti tal-imgħoddi. Insibu t-tiċrita fl-istess mitoloġiji Maltin mhux biss tal-lingwa, imma saħansitra tal-mod kif waslet għandna l-idea ta' 'Malta'. L-idea ta' letteratura. L-idea ta' etnografija Maltija. L-idea ta' Malti bħala lingwa.

Kull 'intervistat', hawnhekk, jingħata ċ-ċans li jibni awto-ritratt tiegħu nnifsu hekk kif jiltaqa' f'sitwazzjoni interlokutorja ma' Patrick, il-komunikatur, li huwa wkoll immexxi b'dehwa minn din in-narrattiva Maltija. Hija narrattiva, li mingħajr ma nafu, ilha tinbena u għadha tinbena matul dawn l-aħħar snin u qabel, minn personalitajiet varji, b'mod differenti, imma li flimkien joħolqu r-realtà vera u proprja tagħna l-Maltin. Hawnhekk, l-individwu għandu sehem importanti fin-nisġa u tinsiġ tar-realtajiet li jgħixu l-Maltin. Din ir-realtà, bħala regola, tingħata aktar saħħa, jew aħjar aktar tremendità permezz tal-lingwa, li aktarx iva milli le, issir ir-raġuni ewlenija għalfejn tkun qiegħda ssir il-kitba. 

Għaldaqstant, lil hinn mill-aspetti kontenutistiċi, hemm iċ-ċans, li l-istil, dikjarat u ppronunzjat bl-istess għażliet lessikali, frażjoloġiċi u sintattiċi, isawru dawn l-istess testi. Fl-istess ħin, lil hinn mill-individwalità tat-testi individwali, b'mod dirett u indirett, tkun qiegħda tinħoloq testwalità ta' interdipendenza bejn is-suġġetti u r-realtajiet li jiġu studjati, u msarrfa f'xi tip ta' kitba jew oħra. Din il-kitba tista' tkun fil-vena lirika, daqskemm fil-vena aktar xjentifika. Fil-vena tal-fabula daqskemm fil-vena tar-rapport. Fil-vena tal-'priedka' u d-didattika, daqskemm fil-vena tal-'ħrafa'. Fil-vena tal-morali, daqskemm fil-vena tal-protesta. Kull awtur jirnexxilu jagħmel dan, b'saħħa, anke jekk forsi għalih innifsu u għal ħafna, dan ma jidhirx li hu hekk.

Din it-tip ta' realtà intertestwali hija xi ħaġa tal-għaġeb, għaliex mingħajr forsi wisq konxjożità ta' din it-tip ta' fenomenloġiji, il-kittieba, flimkien mal-interlokutur ewlieni, jirnexxilhom iħarsu lejhom infushom minn barra, u jgħaddu għall-awtobijografija tagħhom, imsinna mill-mistoqsijiet li jippruva jigirfu xi ftit mill-kif u l-ixfatta tal-kitba.

Poplu, bħalma huwa dak tagħna -- poplu żgħir -- qabel daħlet il-kitba -- kien diġà jirrelata miegħu nnifsu u mal-madwar permezz tal-kelma mitkellma u n-narrattiva popolari, imsieħba mal-istess għana fost oħrajn. Illum, din it-ip ta' realtà qiegħda tieħu dimensjonijiet oħra, b'mod speċjali taħt l-influwenza tal-innetwerkjar soċjali. Dan l-innetwerkjar soċjali, hawnhekk, għalkemm mhux daqshekk ippronunzjat, diġà jidher fil-mod kif mingħajr forsi ma jafu, kull awtur jiddakkar minn oħrajn Maltin bħalu kif ukoll oħrajn li b'xi mod ixxierku f'din it-tip ta' kultura.

Ir-riżultat, għaldaqstant huwa wieħed ta' lingwa li tikxef idjosinkraziji ta' individwi, li issa telqu mit-taħdit ta' kuljum, u daħlu fil-paradimma tal-mistoqsijiet waqt intervista. Tan-narraturi li qegħdin jinnarraw lilhom infushom. Tan-nies, li s-solitudnijiet tagħhom, jixtiequ li jinstemgħu. U Sammut, hawnhekk tahom iċ-ċans biex dawn is-'solitudnijiet', jingħataw vuċi, biex b'hekk, anke dawk li ma jaqrawhomx fl-oriġinal tagħhom, ikollhom quddiemhom bħal qisu r-razzjonal għalfejn huma jeżistu bħala kittieba. 

Ir-razzjonal tal-kittieb fi żmien daqshekk ikonoklastiku, u fi żmien meta l-kittieb bħal qisu kien jew idolizzat jew inkella mħolli waħdu, mhuwiex daqshekk faċli li tifhmu. Ir-realtà tal-intraprenditorija f'termini ta' qligħ, hawnhekk ma tokkupax post ċentrali, ħlief f'realtajiet ta' individwi, li aktar milli huma 'kittieba' fil-veru sens tal-kelma, huma l-promoturi ta' din it-tip ta' kommodità għal raġunijiet varji. Fl-istess ħin, madankollu, dawn jagħmlu huma wkoll parti minn dan il-'prodott' li nsejħulu kitba.

Patrick Sammut, għaldaqstant, hawnhekk irnexxielu joffrilna kompendju ta' karattri f'termini djaloġistiċi, b'kitbiet bil-Malti, li barra li jiftħu għadd bla tarf ta' twieqi fuq individwi, jiftħu t-tieqa l-kbira fuq dak li jagħmilna dak li aħna bħala Maltin. Lil hinn mill-arkitettura u l-aspetti viżwali jew tattili ta' din il-gżira, hemm vuċijiet li flimkien isawruna u jibnuna.

Dan hu xogħol li flimkien mal-ktieb tewmi tiegħu, jista' faċilment jiġi studjat mhux biss għal skop ta' eżamijiet u tagħlim fil-livell ĊES, MATSEC u l-Università, imma anke wkoll biex wieħed jagħmel Masters fil-vuċi tal-kittieba Maltin kif toħroġ mill-intervista -- mod ta' riċerka, li taf lil ħafna programmi radjofoniċi u televiżivi, kif ukoll lil ħafna tiftix ta' xeħta etnografika u soċjoloġika fost oħrajn.