Victor Fenech - Il-Poeżiji u Spring Rain/Winter Blues - Poems, Prosepoems

L-aktar żewġ ġabriet poetiċi reċenti ta’ Victor Fenech iġibu l-isem ta’ Victor Fenech - Il-Poeżiji (Klabb Kotba Maltin, 2011) u Spring Rain/Winter Blues – Poems, Prosepoems (Horizons, 2011).

VICTOR FENECH – IL-POEŻIJI (Klabb Kotba Maltin 2011)

Victor Fenech - Il-Poeżiji (255 paġna) jiġbor fih il-poeżiji ta’ Victor Fenech sa mill-bidu. Hekk naqraw poeżiji mill-ġabriet poetiċi Kwartett (1965), Antenni (1968), Analiżi ’70 (1970), F’Altamira (1979), Sangraal (1987), L-Aħħar Rimi (1997), Sajonara (1999), u Għeluq (2005). L-ewwel tliet ġabriet kienu ko-awturati, filwaqt li l-bqija kienu magħmula minn versi ta’ Victor Fenech biss. Mela ġabra bħal din – li tiġbor mal-200 poeżija u iktar minn 300 ħajku - hija utli għax turi l-mixja poetika ta’ wieħed mill-poeti kontemporanji ewlenin li poetikament twieled fis-snin sittin, anki f’rabta mal-Moviment Qawmien Letterarju.

Daqqa t’għajn lill-Werrej jurina mill-ewwel x’temi ġew ittrattati minn Fenech matul il-karriera poetika tiegħu: fost dawn insibu s-soċjetà, il-mewt (mela l-eleġija), il-passat u n-nostalġija għal dak li ntilef darba għal dejjem, l-ambjent u l-qirda tiegħu, il-politika, l-istorja, u l-familja. Bosta titli ta’ poeżiji differenti jintrabtu ma’ postijiet u personaġġi varji.

Kwartett ra d-dawl meta Victor Fenech kellu 30 sena. F’dawn l-14-il poeżija narawh iħaddem kemm strutturi li għandhom mit-tradizzjonali kif ukoll mill-modern, u dan kemm fuq livell strutturali kif ukoll tematiku. Dan ma jistax jonqos f’poeta li twieled qabel it-Tieni Gwerra Dinjija, imma għex ukoll il-bidliet li ġabu magħhom is-snin tal-Beatles, tal-Flower Power u l-bqija. Hekk naraw poeżiji bħal Fil-Mewt ta’ Nannti, Meta l-Allat Iħarsu ’l Isfel, L-Allat u l-Poeta u L-Aħħar Werqa li jħaddmu l-kwartini, ir-rima mqabbża u versi bħas-settenarju, l-ottonarju u l-endekasillabu. Hawn jiġu ttrattati temi bħal dik morali, dik tal-poetika (il-poeta li hu differenti mill-bqija) u l-mewt. Min-naħa l-oħra hemm poeżiji fejn Fenech iħaddem il-vers projettiv (fejn il-forma b’xi mod tirrifletti t-tema jew l-argument tal-poeżija) u l-vers ħieles bħal f’Bandalora għal Pajjiż Imjassar, Huma u l-Bqija, Xmara Ħamra, Bruka Xiħa u Kwadru mis-Seklu Għoxrin. Hawn il-poeta żagħżugħ jittratta temi politiko-soċjali bħat-tifsira vera tal-Indipendenza u l-ħelsien, il-klaxx li nħoloq fis-sittinijiet bejn soċjetà tradizzjonali u oħra li ddakkret minn modi ġodda u totalment differenti minn kif kien imdorri għalihom il-Malti li jgħix fir-raħal u r-raba’, u l-kontradizzjonijiet ħorox li ġab miegħu is-seklu li għadda.

F’Antenni, li ħareġ tliet snin wara Kwartett, naraw lil Victor Fenech jinqata’ dejjem iktar mill-element tradizzjonali. F’dawn l-20 poeżija l-poeta jittratta t-tema eżistenzjali (Diqa), it-twemmin u l-mewt (ittrattati b’mod differenti minn kif ittrattati mill-poeta tradizzjonali), l-imħabba lejn il-patrija fi żmien meta pajjiżna kiseb l-Indipendenza (L-Akbar Ġrajja), il-protesta (kontra l-burokrazija), il-politika, il-konfront bejn l-ispiritwalità fuq naħa, u l-materjaliżmu u s-sess fuq l-oħra (Soho ’67), imma anki l-poetika. Hekk f’Burokrazija Fenech jirribella u jaħrab ’il bogħod ġo għar; L-Iċken Ġrajja titqiegħed f’kuntest ta’ mass-meeting; u Poeti u Poeżija Poeżija u Poeti Hekk Ikun hija dwar il-mużika li ħadet poet il-poeżija (“l-poplu telaqkom għall-ħsejjes tal-pop?”), u dwar il-polemika bejn poeti tradizzjonali u dawk moderni. Hawn tinħass il-ħtieġa li l-poeżija taġġorna ruħha biex tikkompeti ma’ mezzi artistiċi oħra bħall-mużika. Hawn Fenech juża wkoll il-forom tat-tanka u tal-epigramma.

F’ Analiżi ’70 Victor Fenech kellu 24 poeżija. Jitħaddem fuq kollox il-vers ħieles, imma anki l-epigramma u lejn l-aħħar jinħass sewwa l-użu tal-poeproża (Illum l-Istabbiliment, Din l-Art Ħelwa, Din l-Art li Alla Tana u Diskors tal-Mexxej ta’ Maltopja fil-Ħam(e)s[in] Anniversarju tal-Għoti tal-Indipendenza Hip Hip Hurray!). Anki hawn jinħass b’saħħtu l-element politiku-soċjali (l-aljenazzjoni; mill-ġdid, il-qirda tal-ambjent mill-istess poplu Malti; il-gwerra u l-ġuħ li laqtu lil ċerti pajjiżi filwaqt li aħna ngħixu fil-ħela) u titħaddem ħafna t-teknika tal-parodija (li trid tattakka l-klassi tal-poter), għal qalb ħafna Victor Fenech u poeti oħra li ħarġu għad-dawl fis-snin sittin. F’Ritratt I u Ritratt II il-poeta josserva lil min qed josserva u anki lil min qed jiġi osservat. Hawn il-kwotidjan jingħata r-ritmi partikolari tal-vers ħieles u tal-poeproża. Jew viċi-versa.

B’Altamira (1979) jibdew il-ġabriet bix-xogħlijiet kollha kemm huma ta’ Victor Fenech, issa poeta stabbilit sewwa. Ġabra bħal din tiġbor mal-21 poeproża. Il-poeżroża hija dik il-kitba li tħaddem kemm elementi li għandhom mill-proża (versi mqegħdin f’forma ta’ paragrafi aktar milli ta’ strofi, ritmi partikolari, tħaddim ta’ kliem li għandu iktar mill-proża u mid-diskors ta’ kuljum, ritmu li, f’id min jaf iħaddmu, bħal Fenech, spiss ipaxxik), kif ukoll mill-poeżija (metafori, rimi interni, alliterazzjonijiet u assonanzi). Jispikkaw hawn kemm postijiet kif ukoll personaġġi partikolari. Hekk F’Altamira Żewġ Barrin naqraw dwar il-paradoss ħajja/mewt u l-poeta jirnexxilu jġiegħel lill-qarrej iħoss l-ambjent li fih ikun (hawnhekk Spanja). Chè (Guevara) hija ddedikata lil dan il-personaġġ revoluzzjonarju mill-Amerka t’Isfel. Fil-parodija Din l-Omm li Tatna Isimha Fenech jikteb “Ippruvajna d-demokrazija Nazzjonalista u l-libertà/ saret libertinaġġ. Ippruvajna s-soċjaliżmu Mintoffjan/ u s-serjetà saret sarima.” F’Erġajt fl-Għar Fenech jikteb dwar il-kastell ta’ Kafka, l-Istat bojja, iż-“żraben nażisti” u Belsen u Dachau. Pelè hija kitba oriġinali li biha Fenech jimmortalizza lil dan l-isportiv Brażiljan ta’ fama dinjija. Odissea hija stedina biex il-poplu dgħajjef iqum fuq tiegħu kontra l-aljenazzjoni li ilha taħkmu minn żmien qabel. Où Est Vincent? hija miktuba b’ritmu mexxej, ħafif u naturali, anki permezz ta’ lessiku mħallat; fiha nsibu waqtiet li jnisslu tbissima, filwaqt li l-poeta jidentifika ruħu ma’ dan il-pittur: “Jien bħalek, Vincent, mad-dehra tal-kwiekeb nishar fil-fantasija.” Pitirross tittratta l-bruda li waqa’ fiha l-poplu Malti mil-lat ta’ twemmin, filwaqt li Tradiment u Il-Lejl tal-Ħelikopter jistgħu jinftehmu bħala eleġiji ambjentali.

Aktar poeproża, imħallta ma’ poeżiji miktubin fil-vers ħieles u xi wħud bil-vers projettiv, jinsabu f’Sangraal (1987). Naqraw poeżiji dwar ir-relazzjoni bejn il-“jien” u l-“int” f’rabta mal-imħabba (Għajnejk u Għattini, Qaltli). F’Kemmuna – Epitalmju din il-gżira ma tibqax “gżira ta’ bajjiet imqammra/ gżira ta’ għoljiet imxemmxa/ gżira ta’ qamar il-għasel!”, imma takkwista dimensjoni li tmur lil hinn mill-fiżiku biex b’hekk il-poeta jikteb dwar u jfisser imħabba eterna.  Hemm poeżiji oħrajn li jippruvaw jagħtu definizzjoni tal-“jien” kumpless (Jien, Sangraal), oħrajn li jsellmu b’mod jew ieħor lil kittieba kbar bħal Rilke, Lorca, Yeats (Rilke, Omaġġ lil Lorca), imma fuq kollox jerġa’ jispikka l-element soċjali u ta’ protesta (Trittiku Nhar t’Erbgħa, Totalitarjaniżmu, Spe[k](t)tru[m] Politiku, Muu u l-Poter, Invit-Żball, Guernica II, Le! u Fewdaliżmu Snin Tmenin). Fenech hawn jikteb dwar il-gwerra fil-Vjetman, is-sitwazzjoni mwiegħra f’Iżrael u Gaża, il-klijenteliżmu, l-apartejd fl-Afrika t’Isfel, imma ma jinsiex is-sitwazzjoni politika nazzjonali attwali (is-snin tmenin) imwiegħra: “Qiegħed naqra qamar qilla/ f’sema Malti.// Qiegħed nara x-xafra mċappsa./ Qiegħed nara l-isdra mħaffra./Qiegħed nara s-sagħtar mgħaffeġ./ Qiegħed nara għadajjar demm./ Taħt qamar Malti jingħi” (Guernica II). Fenech hawn ifakkarna li kull poeta veru għandu d-dmir li jwissi lill-poplu, jiftaħlu għajnejh u joħorġu minn stat ta’ aljenazzjoni kollettiv. Il-mewt tinħass f’poeżiji bħal Iż-Żabra, Death Wish, u F’Ħajti Ħarifa. Stilistikament Fenech jagħmel bosta referenzi għad-dinja mitoloġika u  klassika, jislet mill-aħbarijiet kurrenti u mill-bjar tal-kultura, filwaqt li jħaddem ilsien li jissellef anki direttament minn ilsna varji (fosthom it-Taljan, l-Ingliż, il-Ġermaniż, il-Franċiż u l-Ispanjol).

L-Aħħar Rimi (1997) għandu fih l-ikbar numru ta’ poeżiji (52). Anki hawn. Apparti l-vers ħieles u l-poeproża insibu l-esperimentazzjoni tal-vers projettiv (Difna tinkiteb f’għamla ta’ salib; Mustaxija tibda b’faxx iswed wiesa’ u twil; Kunċert għall-Ambjent tinsisti fuq ir-ritornell mhux tas-soltu “ra-ta-ta-ta ra-ta-ta ra-ta-ta-ta ra-ta-ta”, bħala parodija u tfakkira tal-istorbju li jaħkem fil-gżejjer Maltin). Fenech iħaddem mill-ġdid it-tanka f’xogħlijiet bħal Diqet l-Imperatriċi, Nukada-Kaġami, Tanka lil Kinashi, Tanka ta’ Saimei u oħrajn. Tematikament nerġgħu naqraw dwar il-qirda ambjentali (Foresti-Xita), imma anki dwar il-ġibda u t-tradiment fl-imħabba (Katakombi), is-separazzjoni fiż-żwieġ u l-kumplessità ta’ moħħ il-bniedem (Ħabibi), ir-relazzjoni tal-poeta mat-teknoloġija (Kompjuter), l-eżistenzja u t-tiftixa tal-‘jien’ (Meta Tfaqqa’ u L-Ispirti ta’ ġo Fija), il-patrijottiżmu u l-ħolma ta’ Vassalli (Vassalli), l-introspezzjoni u r-rabta bejn il-pittura u l-poeżija (L-Arloġġi ta’ Dalì u Skiet), u l-protesta (Diċembru 1981, U Meta?, u Malta Hi).

F’Kaċċa-Ġenn Fenech jikteb, “le le le m’għadnix/ niggosta l-qamar jilgħab noli mas-sejjieħ”, u għalhekk jinftiehem bħala bniedem skomdu b’dak li ma jogħġbux madwaru. F’Temporale Fenech mhuwiex biss turist f’Ruma, imma anki bniedem li jirrifletti u jirreaġixxi għal dak li jara. Cummings Revisited/ Sing of Olaf Glad and Big inkitbet waqt il-Gwerra tal-Golf (1991); dawn huma versi li jġagħluk tistaqsi dwar il-gwerra u dwar dawk li joġġezzjonaw li jsiru suldati biex joqtlu, u li b’hekk jintrabtu mal-versi li kiteb e.e. cummings snin qabel. Il-poeta impenjat jikteb ukoll dwar il-mibegħda etnika (Sarajevo), il-ħajt ta’ Berlin u t-twaqqigħ tiegħu (Berlin), l-Olokawst u s-sitwazzjoni simili fil-Palestina moderna (L-Aħħar Twerżiqa), imma anki dwar kif huma meqjusin il-poeti hawn Malta, “imwarrbin”, “minsijin”, “imsejknin”, “imħawdin” u “mħarbtin” (Aħna l-Poeti!) biex fl-aħħar jagħlaq il-ġabra L-Aħħar Rimi b’ton ftit rassenjat permezz ta’ p.s. Swiċċ, fejn Fenech iħoss li wasal iż-żmien li ma jiktibx iktar poeżiji.

Il-ġabra  Sajonara (1999) tiġbor fiha 184 ħajku, li mbagħad Victor Fenech ikompli jżid magħhom iktar tard, sa 322 ħajku, fil-ġabra Għeluq (2005). It-temi li Fenech ittratta fil-poeżiji tiegħu (imħabba, protesta, ambjent, eżistenzjaliżmu, twemmin, poplu Malti, problemi soċjali, u l-bqija) jiġu ttrattati kollha kemm huma fil-ħajku, bid-differenza li din id-darba kollox jiġi kkondensat fi tliet versi jew 17-il sillaba li jiffurmaw il-ħajku. Hemm min jgħid li s-saħħa tal-ħajku qiegħda fil-wara, jiġifieri huwa magħmul apposta biex iħallik taħseb, ittella’ u tniżżel dwar dak li jkun inkiteb fit-tliet versi.

Għeluq jiġbor fih 35 poeżija u 137 ħajku. Ġabra bħal din fakkret l-erbgħin sena mill-ewwel darba li Victor Fenech ippubblika l-poeżiji tiegħu fi Kwartett (1965) u s-sebgħin sena tal-istess awtur li issa mmatura sewwa. Baqgħu għal qalbu l-vers ħieles, il-poeżroża u l-ħajku. Jinħass sewwa l-fatt li l-poeta m’għadux żagħżugħ u li sar iktar konxju tal-waqt tat-tmiem (fi Qrobt jikteb, “Qrobt lejn l-għeluq -/ x’ilni li kont f’pont it-tluq!”). Fi Tluq (Insomma Saħħa!) l-mewt tiġi ttrattata bi tbissima, filwaqt li Ombra hija dwar il-bidla li jħalli fuq il-bniedem iż-żmien, u t-tifkira tal-enerġija taż-żgħożija. Il-mewt hi ttrattata wkoll f’Jekk, Wara Mewti (mibnija fuq poeżija tal-poeta Portugiż, Fernando Pessoa). F’Ħanina, Issammarx Ħarstek Fenech jammetti l-kumplessità ta’ moħħu u ta’ ruħu u jistieden biex ħadd ma jipprova jifhmu. Fi Kwiekeb/Verità nħossu li l-bniedem hu karikatura jew dell, u li l-bniedem sħiħ għad irid jitwieled.

L-Imdina tiġi mqabbla ma’ “ġebla/budda b’riġlejha msallbin” f’Ħalluha Torqod l-Imdina. Fi Vjaġġ il-gżira li trid tintlaħaq hija biss ħolma u l-vjaġġ hu wieħed interjuri. L-idea tal-vjaġġ nerġgħu naqraw dwarha f’Aridità, fejn għal darb’oħra Fenech jittratta t-tema tat-tiftix. Il-ħajja hi mifhuma bħala vjaġġ ta’ għarfien li jnissel dejjem iktar mistoqsijiet u misteri. Dan inissel sens ta’ vojt u waħx fil-poeta. Dwar il-fidi u l-enigmi tagħha hija l-poeproża Ix-Xwejjaħ tad-Daqna Bajda. Fenech hawn hu sinċier biżżejjed biex jammetti li fejn tidħol il-fidi għadu mitluf. Dwar il-patrija huma Mhux Iżjed Dan il-Pajjiż Tiegħi u Xi Mkien Trid Titwieled. F’din tal-aħħar Fenech jagħmel parodija tal-Innu Malti biex inissel talba patrijottika li tikkuntrastja sewwa poeżija li kien kiteb fis-snin 60 bl-isem ta’ L-Akbar Ġrajja. Il-poeżija mill-ġdid issir ħaġa waħda mal-pittura f’Luciano (“Bħal fewġa/ fraġli jinħassu l-kuluri;/ ġnejna serħan joħolqu,/ arkadja sfumaturi.”) u f’Pitrè. Ir-relazzjoni tal-poeta mat-tekoloġija nerġgħu naqraw dwarha f’Ikkraxxjali!: dak li fl-imgħoddi konna ngħaddu mingħajru llum tkun traġedja jekk ma jaħdimx. Fenech hawn jgħaddi biż-żmien sitwazzjoni bħal din.

L-element soċjali jinħass f’siltiet ta’ poeproża bħal F’Daqqa Qdiemet (poeżija twissija dwar l-ikrah li ġab miegħu is-seklu 20) u Srebenica (li tieħu l-forma ta’ paġna minn djarju ta’ suldat Serb u tittratta l-ħruxija tat-tindif etniku fil-Bosnija).

Lingwistikament jolqotni ħafna l-użu ta’ dawk li nsejħilhom doppjuni li huma numerużi fil-versi ta’ Victor Fenech u li jintużaw għall-enfasi, fost funzjonijiet oħrajn: “għaraq-demm”, “ħaġar-tafal”, “raħeb-skrib”, “bjuda-ragħwa”, “misjuq-mormi”, “statwi-lava, statwi-melħ”, “ċarrtulha/qaċċtulha”, “jiġbed-jagħfas”, “nishar-nistenna”, “tinkik/tifnik” u bosta oħrajn;  u ċerti neoloġiżmi bħal “luljan” (minn Lulju) u “skwalli l-baħar” (minn ‘squalo’).

Victor Fenech – Il-Poeżiji għandu wkoll żewġ Appendiċijiet. Fl-ewwel wieħed Fenech jagħtina l-oriġinali ta’ xi poeżiji minn tiegħu bit-taħżiż u r-reviżjonijiet kollha sakemm il-poeżija tieħu s-sura aħħarija tagħha. It-tieni appendiċi jiġbor fih numru mdaqqas ta’ kummenti minn kritiċi u kittieba differenti dwar il-poeżiji u l-ġabriet poetiċi ta’ Victor Fenech li dehru mill-1965 sal-2008.

SPRING RAIN/WINTER BLUES (Horizons, 2011)

Victor Fenech hu wieħed minn dawk il-poeti li ħarsu lil hinn minn xtutna u xtaqu li l-poeżija Maltija tinqara wkoll mill-barranin. Huwa kien qatta’ sena jistudja f’Londra bejn l-1966 u l-1967, u dan kien proprju ż-żmien meta f’Malta twaqqaf il-Moviment Qawmien Letterarju li kellu l-għan li jagħti nifs ġdid lil-letteratura Maltija.

Spring Rain/Winter Blues – Poems, Prosepoems (64 paġna, u 300 kopja biss, iffirmati mill-istess awtur) jiġbor fih mat-52 poeżija u għażla ta’ tmien ħajku minn Sajonara. Jinqasam fi tliet taqsimiet: London Poems (miktubin bejn l-1966 u l-1967); Malta Suite (miktubin fl-aħħar parti tas-snin ’70 u bidu tas-snin ’80); u Spring Rain/Winter Blues (li, kif jgħid Victor Fenech stess, parti kbira minnhom huma ġodda, u oħrajn dehru f’rivisti u ġabriet differenti u ġew maqluba f’ilsna differenti). Numru mdaqqas mill-poeżiji li naqraw f’din il-ġabra għandhom il-verżjoni bil-Malti u jistgħu jinqraw f’Victor Fenech – Il-Poeżiji (KKM, 2011). Jaħkmu f’din il-ġabra l-vers ħieles, il-poeżroża u l-ħajku u din l-għażla ta’ forom torbot lil Fenech mal-poeti moderni.

Anki hawn naqraw dwar diversi temi. Tispikka dik politiko-soċjali, anki għax il-poeta veru – bniedem sensittiv għall-aħħar - ma jistax jinqata’ minn dak li qed iseħħ madwaru, kemm fil-qrib kif ukoll lil hinn minn xtut art twelidu. F’London Pictures il-poeta jinkludi nota sarkastika dwar il-massakru li f’dawk is-snin kien qed iseħħ fil-Vjetnam, filwaqt li f’Carnaby Street ifakkarna fis-snin tal-protesta u tal-moviment tal-Flower Power. Ma’ dan tintrabat ukoll Trafalgar Square fejn Fenech jikteb dwar il-marċi ta’ protesta min-naħa tal-istudenti, imma anki dwar l-ideat u l-modi anti-tradizzjonali u r-ribelljoni mill-ġenerazzjoni żagħżugħa tas-snin ’60. F’After the Crisis jikteb dwar il-kriżi bejn l-Iżrael u l-Eġittu, filwaqt li jistaqsi meta u minn min se tintemm il-kriżi tal-Palestina. Fil-qosor tagħha Ramallah tinbena fuq għadd ta’ kuntrasti u paradossi, fosthom dak bejn l-imħabba u l-mewt (il-gwerra).

Fid-dell ta’ Malta Indipendenti u Repubblika Fenech jesprimi relazzjoni ambivalenti bejnu u art twelidu f’Malta Sunflower. L-istess relazzjoni ambivalenti jesprimiha f’Malta Prosepoem: “On this terraced little island,/ a dry leaf upon the blue. My nemesis my/ beloved, my womb and my grave.” Malta Requiem hija eleġija ambjentali fejn Fenech iqiegħed f’kuntrast Malta pastorali tal-imgħoddi  ma’ dik tal-lum li tilfet il-karattru tagħha. Għalhekk jikteb li ma jiddispjaċihx jitbiegħed minn Malta moderna. Savonarola hija għajta ta’ protesta kontra min għandu f’idu l-poter (l-Establishment). Il-leħen ewlieni fil-poeżija (jew il-persona) hu dak ta’ Savonarola li sefa vittma tal-istess Establishment. F’I Remember Fenech jikteb: “The first light of dawn/ brought full knowledge of the holocaust-/ the city was gone.” Jista’ jkun li hawn qed ifakkar dak il-jum meta d-dinja saret taf bit-tfigħ tal-ewwel bomba atomika fuq il-belt ta’ Hiroshima (meta l-poeta kellu 10 snin). Il-kelma “holocaust” nerġgħu naqrawha f’Newsflash fejn Fenech jikteb dwar attakk terroristiku fuq skola li ħalla qirda, demm u miserja.

Jinħass sewwa f’din il-ġabra l-poeta pellegrin li jdur irkejjen differenti marbutin kemm ma’ art twelidu (l-aktar f’Malta Suite), kif ukoll lil hinn minn Malta (l-aktar f’London Poems). Postijiet  differenti jnisslu daqstant riflessjonijiet differenti min-naħa tal-poeta. F’London Pictures Fenech jerġa’ jżur irkejjen differenti ta’ Londra, belt li sfat vittma tan-nar, tal-bombi u tas-sess, imma li dejjem reġgħet qamet fuq sieqha. The Romantic Agony tintrabat ma’ Spanja, Faint Memories tfakkar fi żjara li l-poeta għamel fl-Isvizzera (biex fl-aħħar itemmha b’vers li jibqa’ jidwi f’moħħ il-qarrej: “Faint memories are as awkward/ as half-truths.”), filwaqt li Woman on Charles Bridge jikteb dwar wiċċ mara li ma jinsa qatt.

Malta tiftaħ it-taqsima Malta Suite: il-qosor tal-poeżija jirrifletti ċ-ċokon tal-gżira, imma hemm ċerta profondità bejn il-versi, l-istess profondità li hemm fl-istorja ta’ gżira ċkejkna bħal tagħna. F’poeżiji oħra Fenech jikteb dwar l-Imdina, Marsaxlokk, Ħal Tarxien, Ħal Millieri, u l-Birgu. F’versi bħal dawn naqraw ukoll dwar il-kuntrast bejn l-imgħoddi u l-preżent, il-ħajja kajmana fil-villaġġi u l-ħajja mgħaġġla fil-bliet, u dan fi żmien meta Malta kienet għaddejja minn bosta bidliet infrastrutturali, soċjali, u l-bqija.

Hemm ukoll versi fejn Victor Fenech jispira ruħu minn għadd ta’ personaġġi, fosthom Miguel Miguelin (torero Spanjol), Martine Carol (attriċi Franċiża, simbolu ta’ età ġdida u tal-emanċipazzjoni tal-mara), Marlon Brando (l-attur Amerikan), imma anki John Keats, Federico Garcia Lorca, Salvador Dalì, Gregory Corso u Fernando Pessoa.

Interessanti huma Christmas 1942 (li tieħu l-forma ta’ tifkira tat-Tieni Gwerra Dinjija u ta’ meta Victor Fenech kellu seba’ snin, filwaqt li jissemmew Dun Ġorġ, il-Milied u l-fidi tal-Maltin kontra t-theddid tal-għadu), u Half my Life-span gone (fejn ladarba l-poeta għadda n-nofs ta’ ħajtu jħares lura u jagħti lista ta’ dak li għamel u li għadda mingħalih. Hawn il-ġrajja personali tintrabat ma’ dik nazzjonali – Malta bejn l-1940 u l-1974 – u internazzjonali – ġrajjiet l-Ewropa fl-ewwel nofs tas-seklu 20).

Għeluq:

Huwa sabiħ li kull tant żmien poeta jippubblika l-aħħar poeżiji li jkun kiteb f’antoloġija għaliha. Hekk dawk li għandhom għal qalbhom il-poeżija (ftit ħafna b’xorti ħażina) jkunu jistgħu jgawdu l-ħsibijiet fini, jaqsmu mal-poeta s-sensittività tiegħu u jiflu l-mekkaniżmi stilistiċi flimkien mal-lingwaġġ li jħaddem b’sengħa kbira. Hija ħaġa iktar sabiħa meta, wara karriera twila bħala poeta, dak li jkun jiġbor il-produzzjoni poetika kollha tiegħu f’volum wieħed jew tnejn biex b’hekk il-qarrej ikun jista’ jara l-mixja poetika lejn il-maturità ta’ dak li jkun. Li nista’ ngħid hu li Victor Fenech – Il-Poeżiji u Spring Rain/Winter Blues joffru esperjenza rikka lill-qarrej li jaf japprezza l-poeżija vera fl-għamliet differenti tagħha u fil-mixja tagħha matul iż-żminijiet. Dik ta’ Victor Fenech hija poeżija li tiftaħ tieqa kemm fuq dak li jagħmel lill-bniedem minn ġewwa, kif ukoll fuq dak li jseħħ madwaru minn barra. Dawn ta’ Victor Fenech huma żewġ ġabriet ta’ poeżija li għandhom isibu posthom fuq l-ixkaffa ta’ kull min għandu għal qalbu l-letteratura Maltija u jinqraw ftit ftit bħalma ftit ftit wieħed jiggosta tazza inbid mill-itjeb.

Patrick Sammut