Bushido ta’ Maurice Mifsud Bonnici

Kemm hsibijiet u riflessjonijiet jghaddu minn mohhna matul il-jum! U kemm minnhom jisfaw fix-xejn bhal duhhan fl-arja. Maurice Mifsud Bonnici jirnexxilu jahfen dawn il-hsibijiet u jaghtihom forma fissa u konciza, ilahhamhom permezz tal-hajku. Huwa jemmen fil-carpe diem. Irid ikollok il-heffa u l-kapacità tieghu biex il-hsieb tibdlu f’kelma bla ma thallih jghib darba ghal dejjem.

U dan ghaliex il-bniedem tal-lum m’ghandux waqt wiehed kwiet. Arah ghaddej il-hin kollu u spiss jiccaqlaq minn imkien ghal iehor, minn ambjent ghal iehor f’qasir zmien, jibdel postu mitt darba fil-qosor ta’ jum wiehed. U dak li jara, bla ma jaf jittraducih fi hsibijiet li spiss jaharbu bhalma twieldu, hekk f’tebqa t’ghajn. Huwa hawn fejn jidhol Maurice Mifsud Bonnici poeta u kittieb tal-hajku: huwa jlehhen dik il-vuci gewwiena li ahna lkoll nisimghu tidwi gewwa fina bla ma qatt naghtuha l-importanza li tixirqilha.

L-istess awtur jammetti f’wahda mill-ittri tieghu li: “Hafna minnhom qomt tul il-lejl biex niehu notamenti fuq karta li nzomm fejn is-sodda biex innizzel il-hsieb li jigini dak il-hin; minn xi daqqiet anki hsibijiet li jiguni f’xi holma, li jekk ma tiktibhomx dak il-hin sa filghodu tinsihom”.

L-awtur ta’ Bushido ghalhekk jikteb dwar bosta aspetti marbuta mal-hajja ta’ kuljum tal-bniedem, anki ma’ waqtiet qosra li lkoll nghaddu minnhom, xi drabi sahansitra inkonxjament. Huwa l-poeta anzjan li fuq spalltu ghandu xkora mimlija sa ruh ommha b’tigrib, esperjenzi, deluzjonijiet u rebhiet, u mitt elf haga ohra. Huwa l-imgarrab imsemmi f’hajku numru 276:

“Minghand l-imgarrab

biss int tiehu pariri

l-aktar sinciera”.

Minkejja l-eta’, Maurice Mifsud Bonnici hu lucidu u aggornat ghall-ahhar. Ghandu l-esperjenza u l-qawwa tal-osservazzjoni tal-bniedem li garrab (ara hajku 18, 22, 23, 24, 67, 98 336, 338, 366, 504) u l-energija ta’ l-ispirtu zaghzugh. Hekk jikteb f’hajku numru 196:

“Gejm-Boj, Plej-Stejxin,

Vidjo Gejms u Internet;

Dan il-loghob tal-lum”.

Huwa l-bniedem li minkejja l-età tieghu jhoss li fih ghadu ma waqafx il-process ta’ taghlim li beda minn fuq il-bank tal-iskola fl-imghoddi imbieghed u kompla permezz tal-hajja sal-jum prezenti. Dan jammettih f’hajku numru 228:

“Bank ta’ l-iskola

ghalija biz-zmien sirt

il-bank tal-hajja”.

Iva, karatteristika ewlenija tal-hajku ta’ Maurice Mifsud Bonnici hija s-sincerita’. Il-hajku tieghu ghalhekk jista’ jitqabbel ma’ tazza nbid tajjeb: tgawdiha u taprezzaha meta tnizzilha boqqa boqqa.

Dik tieghu hi l-kelma li taghtik parir (ara hajku 268, 311, 321, 330, 331, 420, 575), tiftahlek ghajnejk jew mohhok, toffrilek farag, iggaghlek tirrifletti. Il-hajku ta’ Maurice Mifsud Bonnici huwa wkoll stedina miftuha ghall-altruwizmu (ara hajku 230, 391, 398, 564), ghall-maturità (ara hajku 392, 395, 424, 425), ghall-hsieb kostruttiv u ghall-agir immedjat quddiem problemi socjali attwali.

Fost dawn ta’ l-ahhar jikteb dwar l-indifferenza u l-ipokrisija tal-bniedem modern, ir-recessjoni, il-qghad, l-ghazz fuq il-post tax-xoghol u l-faqar, is-sewqan bl-addocc, il-kacca, il-politiku u l-agir tieghu, il-gwerra, l-artificjalità u s-superficjalità tal-hajja moderna, il-qirda tal-ambjent permezz tat-tniggis tal-arja u tal-ibhra u permezz tal-bini bl-addocc, id-droga u s-siringi uzati li ssib fix-xtajtiet lokali, id-dejn, ix-xorb, l-abort u l-ewtanasja, il-pornografija, is-sitwazzjoni tahraq fil-Lvant Nofsani u t-terrorizmu. U dan kollu fil-qosor ta’ tliet versi, sbatax-il sillaba li ghandhom kemm mill-profondità tal-filosofija, kif ukoll mil-lirizmu tal-poezija.

Il-hajku ta’ Maurice Mifsud Bonnici huwa interessanti u attwali fuq livell lessikali. Harsa lejn it-tahlita bejn kliem Semitiku, Tajlan u Anglo-Sassonu, migjub dejjem skond l-ortografija Maltija hija prova cara ta’ dan. Fst il-lessiku uzat minn Mifsud Bonnici nsibu “vidjo”, “slowmoxins”, “replejs”, “polluxin”, “pawer stejxin”, “dabiljusi”, “snapxott”, “inxurans”, “cermnijiet” (ghal “chairmen”), u “gigsopazil”

Teknika raffinata ohra li jhaddimha spiss fil-hajku tieghu hija l-loghob permezz tal-kliem biex b’hekk johrog dak li l-Inglizi jsejhulu l-“wit”. Zewg ezempji cari huma hajku numri 115, 222 u 576 rispettivament. Hekk jikteb dwar il-muzika ta’ Bach, l-“gh” fil-Malti u l-Gimgha l-Kbira:

“Suppost muzika!

Ma smajthiex u qaluli,

Kienet ta’ Bahh”;

“Ta’ spiss il-Malti

jara wisq “gh” hazina

minn min dan jiktbu.”

“Il-Gimgha l-Kbira,

ghat-Taljani hi Mqaddsa,

Tajb’ghall-Inglizi”;

Fost it-temi u l-motivi li Maurice Mifsud Bonnici jittratta f’din il-gabra ta’ 600 hajku nsibu n-natura, l-istaguni (ara hajku 170-172), il-mewt, tigrib il-hajja, il-kuntrast bejn id-dinja ta’ l-imghoddi u dik tal-prezent (ara hajku 201, 218, 249, 362, 451), l-imhabba (ara hajku 58, 97, 192, 371, 512), l-ilsien Malti (ara hajku 88, 221, 409), persunaggi storici (bhal Kristu, Pilatu, Erodi, Noe, San Pawl, San Tumas More, Pavarotti, Verdi, Caruso, Armirall Nelson, Churchill, Neil Armstrong, Galileo, Bush, Gorg Preca u Alfons Maria Galea), il-poezija, il-kuntrast bejn il-fidi u x-xjenza (ara hajku 79) jew bejn il-mohh u l-gisem, it-tfulija u n-nostalgija ghall-imghoddi (ara hajku 195, 197-200, 329, 449, 450), il-Genna u l-Infern (ara hajku 147-149, 193, 407, 408, 444, 569), il-progress jew il-progress fint (ara hajku 260, 280, 290,358-360, 387, 405, 415, 498, 511, 574), l-iskola u t-taghlim, is-solitudni (ara hajku 277, 467,507, 521), il-hajja bil-paradossi kollha taghha (ara hajku 36, 73, 74, 83, 226, 505) u z-zmien. Dwar il-qosor tal-hajja tal-bniedem jikteb hekk:

“Meta twelidt

ktibt ismi fuq ir-ramel

sakemm giet mewga”.

Il-hajku li fih Mifsud Bonnici jikteb dwar in-natura ghandu mill-kwadrett proprju ghaliex in-natura tigi pprezentata bhala pittura mqieghda fuq sfond ta’ lwien mill-isbah (ara hajku 37, 43, 155, 263, 304, 434, 532). Minn dawn hemm bosta:

“Il-gmiel ta’ Alla

jurih f’tal-lejl id-dalma;

sema djamanti”;

“Kemm tiftah helu

gurnata fiz-zerniq

hekk man-narcis”;

“L-ghelieqi hodor

borra ksiethom bil-gelu,

kejk il-Milied”.

Anki l-bahar (dak li qatt ma jixjieh – ara hajku 543) ghandu rwol importanti f’Bushido: spiss jidher bhala l-element irrabbjat u mghaddab:

“bahar imbeghren

mal-blat sfrenat isabbat,

kif ghejja f’daqqa”;

“Il-bahar sfrena,

ma jafx b’ebda ilgiem,

jisfida l-angli”.

Matul il-qari ta’ dawn is-600 hajku l-qarrej ghandu jaghti kas ukoll tad-dati li kull hajku jgorr mieghu. L-istess data tista’ taghti xi hjiel dwar il-kontenuti tal-poezija proprju ghaliex titfa’ dawl fuq ic-cirkustanzi li fihom inkitbu l-versi. Bosta mill-hajku ta’ Mifsud Bonnici jintrabtu mal-Milied, ma’ l-Ewwel tas-Sena, ma’ l-10 a’ Frar u l-migja ta’ San Pawl, mal-ahhar migja tal-Papa Gwanni Pawlu t-Tieni ta’ Mejju 2001, l-avvenimenti tal-11 ta’ Settembu fi New York, u ohrajn ma’ l-Ghid il-Kbir.

Elementi ohrajn li niltaqghu maghhom huma l-hlejjaq ckejknin li jiffurmaw anki huma parti min-natura (mazarell, zunzan, nemusa, nahla, bilbla, bufula, huttafa); tendenzi moderni (ara hajku 1, 447 u 572) u attwalità (ara hajku 291, 400, 447, 454, 538, 595 – fejn jikteb dwar ir-riklami u l-pubblicità, it-terrorizmu, genn il-baqra, il-konsumizmu u l-Unjoni Ewropea); il-lokalitajiet marbuta ma’ Malta (fosthom Hal Lija, fejn twieled il-poeta; Birzebbuga, Sant’Anton, Naxxar, Delimara, Had-Dingli); l-imwarrbin (bhall-handikappati, l-anzjani, il-morda u l-mugugha); il-fidi (ara hajku 62, 317, 340, 441, 477, 555, 579 u bosta ohrajn); u l-poezija (ara hajku 75, 77, 474).

Bushido ta’ Maurice Mifsud Bonnici hija enciklopedija ta’ tigrib uman, ghamla ta’ testment li l-hajkista ghogbu jhalli lil dawk ta’ madwaru u lil ta’ warajh. Ma jonqsux il-waqtiet ta’ ironija fina b’intent li tiftah ghajnejn dak li jkun aktar milli twegga’, u daqstant iehor il-waqtiet ta’ umorizmu li jnisslu fil-qarrej tbissima spontanja. Naghlaq dan l-istudju qasir b’hajku rapprezentattiv hafna u li gej minn qalb l-istess kittieb:

“Li Malti, kburi!

Ghalkemm nikteb il-hajku,

le Gappuniz”.

Patrick Sammut